Aromunska (Cincarska) revija "Zborlu nostru"

[Paun]

Od prof. dr V. G. Barbe, dobio sam nedavno tri poslednja broja revije "Zborlu nostru". Prenosim ovde naslovnu stranu broja 1/2004, da bismo videli kako izgleda aktuelna ortografija aromunskog jezika, i, nada sve, kako Aromuni (Cincari) određuju svoj jezik, i koji su njihovi aktuleni problemi očuvanja jezičkog i kulturnog identiteta. Odmah pada u oči da ova revija, čiji je osnivač i urednik prof. Barba, ne određuje aromunski jezik kao rumunski dijalekat, već kao "limba ...latinescã" (latinski jezik), a što se tiče ortografije lako je primetiti da nije niti po pravilima rumunske dijalektologije, niti pak po pravilima rumunske književne abecede! Nisam dobar poznavalac ove materije, pa me živo zanima na osnovu kojih lingvističkih, socioloških i istorijskih kriterijuma rumunska lingvistika uzuma aromunski (makedorumunski) kao jedan od istorijskih dijalekata rumunskog književnog jezika?

[virgil]

Istina je da vecina Aromuna (Cincara) iz Grcke, Albanije i Makedonije sebe ne smatraju Rumunima niti svoj jezik dijalektom rumunskog jezika, bilo danasnjeg knjizevnog ili ikakvog drugog oblika. Od srednjeg veka Aromuni sigurno nemaju nikakve politicke veze sa Rumunima.

Lingvisti koji svrstavaju aromunski, istro-rumunski i dako-rumunski u istu jezicnu porodicu pozivaju se na iste ili slicne gramaticke i recnicke oblike ovih jezika. Odatle i ideja da su svi morali bili isti u srednjem veku.

Pitanje Aromunskog pisanja nije uopste reseno. Medju Aromunima postoje pro-Grcke, pro-Albanske i pro-Rumunske struje. Svaka jos uvek pokusava da ipostavi nekakav pravopis, i naravno da se medjusobno ne slazu .

Licno mislim da je rumunska drzava u kasnom devetnaestom i u prvom delu dvadesetog veka preterano potencirala Aromune kao granu rumunstva, narocito u politickom smislu.

Sto se tice jezika (narecja) Vlaha istocne Srbije, lingvisticki oni su daleko od Aromuna i spadaju u dako-rumunske narecje: ungurjanski sa banacanskim (ovo nije (samo) banacanski iz Vojvodine nego iz veceg rumunskog Banata), caranski sa oltenskim, a bufanski ima karakteriske obojih. Naravno ovde ne ukljucujemo neologizme iz danasnjeg knjizevnog rumunskog, koji cine oko 30% govora i koji Vlasima cine knjizevni rumunski jezik skoro nerazumljivim. Vecina ovih reci su apstraktni, pravni, politicki ili tehnicki pojmovi. Kad Vlasi (medjusobno govoreci vlaskim narecjima) zele da izraze ove pojmove, oni upotrebljavaju srpske knjizevne reci, koje slicno rumunskim neologizmima su novostvorene. Ali posto su deo osnovnog skolskog obrazovanja, niko ih ne dozivljava neprirodnim.

[Vlad]

Sto se tice jezika (narecja) Vlaha istocne Srbije, lingvisticki oni su daleko od Aromuna i spadaju u dako-rumunske narecje: ungurjanski sa banacanskim (ovo nije (samo) banacanski iz Vojvodine nego iz veceg rumunskog Banata), caranski sa oltenskim, a bufanski ima karakteriske obojih). Naravno ovde ne ukljucujemo neologizme iz danasnjeg knjizevnog rumunskog, koji cine oko 30% govora i koji Vlasima cine knjizevni rumunski skoro nerazumljivim. Vecina ovih reci su apstraktni, pravni, politicki ili tehnicki pojmovi. Kad Vlasi (medjusobno govoreci vlaskim narecjima) zele da izraze ove pojmove, oni upotrebljavaju srpske knjizevne reci, koje slicno rumunskim neologizmima su novostvorene. Ali posto su deo osnovnog skolskog obrazovanja, niko ih ne dozivljava neprirodnim.

Браво, Виргил!
Одлична анализа. Само да напоменем да сам пре пар година имао прилике да разговарам са обичним светом из румунског дела Баната (село Барице код Вршца)  и са запрепашћењем сам приметио да су они, Румуни из Баната, у језичком смислу, далеко ближи Власима Унгуреанима од, рецимо, Царана из Неготина и Зајечара.
У ову групу подразумевам старије особе, пошто се код млађих већ примећује  већа употреба књижевног румунског језика.

Што се тиче самих неологизама, лако се примећује да су неологизми из српског језика у говору Влаха североисточне Србије у уској повезаности са њиховим животним стилом.
Лексика сточарства се, рецимо, одржала у потпуности, што су потврдили и румунски дијалектолози када су сакупљали грађу за један од најбитнијих пројеката у новијој историји Влаха - "Мали лингвистички атлас говора Влаха североисточне Србије".
Неологизама, нема када су у питању фитоними, што такође упућује на сточарство као основну делатност Влаха.

Е, сада, друга ствар је што данас у говору Влаха нема изворних влашких израза за ствари као што су : квачило, ручна кочница, жмигавац, судопера, дневна соба, мешалица...

Мени је, свакако, најзанимљивија именица " trĭen", која значава воз.
Није ми позната тачна етимологија ове речи која је, по свему судећи, у ове крајеве дошла када и последње групације Влаха, пристиглих са простора данашње Румуније.

[virgil]

Traducere în limba română:

Od prof. dr V. G. Barbe, dobio sam nedavno tri poslednja broja revije "Zborlu nostru". Prenosim ovde naslovnu stranu broja 1/2004, da bismo videli kako izgleda aktuelna ortografija aromunskog jezika, i, nada sve, kako Aromuni (Cincari) određuju svoj jezik, i koji su njihovi aktuleni problemi očuvanja jezičkog i kulturnog identiteta. Odmah pada u oči da ova revija, čiji je osnivač i urednik prof. Barba, ne određuje aromunski jezik kao rumunski dijalekat, već kao "limba ...latinescã" (latinski jezik), a što se tiče ortografije lako je primetiti da nije niti po pravilima rumunske dijalektologije, niti pak po pravilima rumunske književne abecede! Nisam dobar poznavalac ove materije, pa me živo zanima na osnovu kojih lingvističkih, socioloških i istorijskih kriterijuma rumunska lingvistika uzuma aromunski (makedorumunski) kao jedan od istorijskih dijalekata rumunskog književnog jezika?

Am primit recent de la prof. dr. V. G. Barbă ultimele trei numere ale revistei "Zborlu nostru". Transmit aici prima pagină a numărului 1/2004, ca să putem să vedem cum arată ortografia prezentă a limbii aromâne, şi [...], felul în care aromânii îşi clasifică limba lor, şi care sunt problemele lor actuale în legătură cu păstrarea limbii şi a identităţii culturale. Izbeşte imediat în ochi că această revistă, al carei fondator şi editor este prof. Barbă, nu clasifică limba aromână ca dialect român, ci ca o "limbă ... latinească", iar în ce priveşte ortografia este uşor de observat că nu este nici după regulile dialectologiei române, şi nici după regulile alfabetului român literar! Nu sunt bun cunoscător al acestei materii, dar mă interesează puternic pe baza căror criterii lingvistice, sociologice şi istorice lingvistica română include limba aromână (macedoromână) ca unul dintre dialectele istorice ale limbii române literare?

Istina je da vecina Aromuna (Cincara) iz Grcke, Albanije i Makedonije sebe ne smatraju Rumunima niti svoj jezik dijalektom rumunskog jezika, bilo danasnjeg knjizevnog ili ikakvog drugog oblika. Od srednjeg veka Aromuni sigurno nemaju nikakve politicke veze sa Rumunima.

Lingvisti koji svrstavaju aromunski, istro-rumunski i dako-rumunski u istu jezicnu porodicu pozivaju se na iste ili slicne gramaticke i recnicke oblike ovih jezika. Odatle i ideja da su svi morali bili isti u srednjem veku.

Pitanje Aromunskog pisanja nije uopste reseno. Medju Aromunima postoje pro-Grcke, pro-Albanske i pro-Rumunske struje. Svaka jos uvek pokusava da ipostavi nekakav pravopis, i naravno da se medjusobno ne slazu .

Licno mislim da je rumunska drzava u kasnom devetnaestom i u prvom delu dvadesetog veka preterano potencirala Aromune kao granu rumunstva, narocito u politickom smislu.

Sto se tice jezika (narecja) Vlaha istocne Srbije, lingvisticki oni su daleko od Aromuna i spadaju u dako-rumunske narecje: ungurjanski sa banacanskim (ovo nije (samo) banacanski iz Vojvodine nego iz veceg rumunskog Banata), caranski sa oltenskim, a bufanski ima karakteriske obojih. Naravno ovde ne ukljucujemo neologizme iz danasnjeg knjizevnog rumunskog, koji cine oko 30% govora i koji Vlasima cine knjizevni rumunski jezik skoro nerazumljivim. Vecina ovih reci su apstraktni, pravni, politicki ili tehnicki pojmovi. Kad Vlasi (medjusobno govoreci vlaskim narecjima) zele da izraze ove pojmove, oni upotrebljavaju srpske knjizevne reci, koje slicno rumunskim neologizmima su novostvorene. Ali posto su deo osnovnog skolskog obrazovanja, niko ih ne dozivljava neprirodnim.

E adevărat că majoritatea aromânilor din Grecia, Albania şi Macedonia nu se consideră români şi nici limba lor ca dialect al limbii române, fie cea literară actuală fie oricare altă formă. Din evul mediu aromânii desigur nu au nici o legătură politică cu românii.

Lingviştii care clasifică limbile aromână, istro-română şi daco-română în aceeaşi familie de limbi se bazează pe identităţile sau asemănările formelor gramaticale şi lexicale ale acestor limbi. De aici provine şi ideea că toate au trebuit să fie aceleaşi în evul mediu.

Problema ortografiei limbii aromâne nicidecum nu este rezolvată. Printre aromâni există curente pro greceşti, pro albaneze şi pro româneşti. Fiecare încă încearcă să stabilească o oarecare ortografie, şi bine-nţeles că nu sunt de acord unii cu alţii.

Personal sunt de părere că statul român la finea secolului al XIX-lea şi în prima parte a secolului al XX-lea a dus în mod exagerat ideea aromânilor ca ramură a românimii, mai ales în sensul politic.

În ce privesc graiurile rumânilor din Serbia de Răsărit, din punct de vedere lingvistic ei sunt departe de limba aromână şi intră în graiurile daco-române: cel ungurean cu cel bănăţean (nu numai cu cel din Banatul sârbesc ci şi din Banatul românesc care este mai mare), cel ţărănesc cu cel oltenesc, iar cel bufean are caractere amestecate. Bine înţeles că aici nu includem neologismele limbii române literare moderne, care cuprind vreo 30% din vocabular şi care fac ca limba română literară să fie pentru rumâni aproape neinteligibilă. Majoritatea acestor cuvinte sunt termeni de caracter abstract, juridic, politic sau tehnic. Când rumânii (vorbind între ei în vreun grai rumânesc) doresc să exprime aceste idei, ei întrebuinţează termeni din limba literară sârbă, care la fel ca şi neologismele din limba română sunt creaţii recente. Dar fiindcă fac parte de educaţia elementară din şcoală, nimeni nu le simte ca nenaturale.

Браво, Виргил!
Одлична анализа. Само да напоменем да сам пре пар година имао прилике да разговарам са обичним светом из румунског дела Баната (село Барице код Вршца)  и са запрепашћењем сам приметио да су они, Румуни из Баната, у језичком смислу, далеко ближи Власима Унгуреанима од, рецимо, Царана из Неготина и Зајечара.
У ову групу подразумевам старије особе, пошто се код млађих већ примећује  већа употреба књижевног румунског језика.

Што се тиче самих неологизама, лако се примећује да су неологизми из српског језика у говору Влаха североисточне Србије у уској повезаности са њиховим животним стилом.
Лексика сточарства се, рецимо, одржала у потпуности, што су потврдили и румунски дијалектолози када су сакупљали грађу за један од најбитнијих пројеката у новијој историји Влаха - "Мали лингвистички атлас говора Влаха североисточне Србије".
Неологизама, нема када су у питању фитоними, што такође упућује на сточарство као основну делатност Влаха.

Е, сада, друга ствар је што данас у говору Влаха нема изворних влашких израза за ствари као што су : квачило, ручна кочница, жмигавац, судопера, дневна соба, мешалица...

Мени је, свакако, најзанимљивија именица " trĭen", која значава воз.
Није ми позната тачна етимологија ове речи која је, по свему судећи, у ове крајеве дошла када и последње групације Влаха, пристиглих са простора данашње Румуније.

Bravo Virgile!

O analiză excelentă. Numai să amintesc că acum vreo doi ani am avut ocazia să vorbesc cu oameni de rând din partea românească a Banatului [sârbesc] (satul Bariţe de lângă Vârşeţ) şi cu uimire mi-am dat seama că ei, românii din Banat, sunt în sens lingvistic, mult mai aproape de rumânii ungureni decât, să zicem, de ţăranii de la Negotin sau Zaiecear.

În grupa asta înţeleg persoanele mai în vârstă, căci la cei mai tineri deja se observă întrebuinţarea crescută a limbii române literare.

În ce privesc înşişi neologismele, se observă uşor că neologismele din limba sârbă în vorbirea rumânilor din Serbia de Est sunt în legătură strânsă cu felul lor de viaţă.

Lexicul păstoritului, de exemplu, s-a păstrat în întregime, cum au verificat şi dialectologii români cănd adunau material pentru unul dintre cele mai importante proiecte din istoria mai recentă a rumânilor - "Micul atlas lingvistic al graiurilor rumânilor din Serbia de Est".

Nu există neologisme când e vorba de termeni din floră, ceea ce de asemenea sugerează păstoritul ca activitatea de bază a rumânilor.

Dar acuma, problema e alta  dacă astăzi în limba rumânilor nu există termeni autentici pentru obiectele ca ambreiaj, frână de mână, far intermitent, maşină de spălat farfurii, cameră de zi, melanjor...

Pentru mine în orice caz cel mai interesant este substantivul "trĭen", care înseamnă tren. Etimologia exactă a acestui cuvânt nu îmi este cunoscută, care, judecând pe toate, a ajuns în aceste regiuni împreună cu ultima grupă de rumâni, veniţi din spaţiul României actuale.

[crandrei]

Theodor Capidan despre dialectul aromân :

http://www.unibuc.ro/CLASSICA/dialectularoman/index.htm