Strazburg 11 jun 2013.
Primena Povelje o Reginalnim i Manjinskim jezicima u Srbiji, drugi krug monitoringa.
A – Izveštaj Komiteta experata u vezi primene Povelje
B – Preporuke Odbra ministara Saveta Evrope u vezi primene Povelje u Srbiji
A – Izveštaj Komiteta eksperata u vezi primene Povelje
poglavlje 1. Osnovne informacije
[...]
7. Pri predaji dokumenta o ratifikaciji Povelje 15. februara 2006 godine, država Srbija i Crna Gora je izjavila da će primeniti Povelju na prostorima na kojima su regionalni ili manjinski jezici u zvaničnoj uportebi. Prema zakonskoj regulativi Srbije i Crne Gore, zvanična uporteba manjinskog jezika je obavezna ako nacionalna manjina čini (najmanje)15% celopkupnog stanovništva jedne opštine. […]
[…]
10. Poseban problem postoji u vezi Bunjevaca i Vlaha, manjina koje dostižu prag od 15% a u velikom broju slučajeva i od 25% [na lokalnom nivou]. [Što se situacije ovih manjina tiče], srpske vlasti su obavestile Komitet eksperata da bunjevački i vlaški jezici nisu u uportebi ni u jednoj lokalnoj samoupravi zbog toga što ovi jezici još uvek nisu standardizovani. Komitet eksperata primećuje da 'zvanična uporteba jezika' u Srbiji podrazumeva ne samo prepisku već i usmenu komunikaciju sa gradjanima za koju standardizacija nije neophodna. Uz to, [srpske vlasti obaveštavaju] da postoji plan da se bunjevački i vlaški standardizuju u narednim godinama. Imajući u vidu ove detalje, Komitet eksperata smatra da srpske vlasti treba da razmotre mogućnost primene privremenih fleksibilnih mera koje bi omogućile zvaničnu upotrebu bunjevačkog i vlaškog, što bi omogućilo primenu Povelje.
11. Komitet eksperata smatra da srpske vlasti u saradnji sa opštinama [u kojima žive nacionalne manjine] treba da nastave sa identifikacijom onih delova opština u kojima govornici regionalnih i manjinskih jezika žive u broju koji zakonski omogućava primenu klauzula sadržanih u Povelji; ako je neophodno treba dopuniti statute ovih opština.
Komitet eksperata urgira kod srpskih vlasti da preduzmu korake koji bi osigurali implementaciju Povelje u delovima svih onih opština u kojima govornici regionalnih ili manjinskih jezika žive u zakonski definisanom broju koji omogućava primenu klauzola iz Povelje, [Komitet eksperata urgira] da se pristupi i promeni opštinskih statuta gde je to neophodno.
[…]
1.3 Opšta pitanja koja proizilaze iz procene izveštaja
[…]
1.3.2 Položaj Vlaha u odnosu na Povelju
[…]
12.Pripadnici vlaške manjine su podeljeni oko pitanja vlaškog jezika. Jedni smatraju da je vlaški jezik poseban jezik, dok ga drugi smatraju varijantom rumunskog jezika. Pošto se na rumunski jezik primenjuje i Deo III Povelje, postavilo se pitanje u prvom monitoringu da li i na vlaški jezik treba primeniti i Deo III iste ili samo Deo II. Komitet ministara je preporučio Srbiji da “razjasni (definiše) status vlaškog jezika u konsutaciji sa predstavnicima svih govornika” Uz to je i Komitet ekspreata “podstaknuo srpske vlasti da razjasne status vlaškog jezika u odnosu na Povelju u kooperaciji sa govornicima istog”
12. Nema indikacija da je došlo do konsultacija sa predstavnicima svih govornika (uključujući i one koji smatraju vlaški kao varijantu rumunskog). Medjutim, Komitet eksperata primećuje da su izbori za Nacionalni Savet Vlaške Nacionalne Manjine 2010. godine (koji su bili direktni i na kojima su svi pripadnici vlaške manjine mogli učestvovati) doveli do promene u sastavu Nacionalnog Saveta. Dok su članovi predhodnog Nacionalnog Saveta smatrali da je vlaški jezik varijanta rumunskog, cilj sadašnjieg Nacionalnog Saveta je standardizacija vlaškog, za koju se očekuje da će biti potrebano više godina. Dok se standardizacija ne završi Nacionalni Savet ne smatra da je moguće primeniti Deo III Povelje. S obzirom na izloženo, srpske vlasti su potvrdile u drugom periodčnom izveštaju [iz 2010 godine] da se Deo II povelje primenjuje na vlaški jezik.
14. Prema drugom periodčnom izveštaju [iz 2010 godine], nacionalni saveti nemaju kompetenciju da odredjuju ili proglase kojim jezikom govore pripadnici manjine koju oni predstavljaju. Uz to, Komitet eksperata primećuje da podela izmedju onih koji smatraju da je vlaški varijanta rumunskog i onih koji smatraju da je to poseban jezik sputava primenu Povelje kada se radi o vlaškoj manjini. Komitet smatra da srpske vlasti treba da pokrenu dijalog izmedju predstavnika svih vlaških govornika, koji bi rezultirao u prihvatanje difernciranog pristupa u promociji jezika; umesto upotrebe samo jednog jezika, [ovaj pristup] bi omogućio uportebu kako vlaškog tako i (standardnog) rumunskog na pojedinim poljima (npr. školstvo, mediji), ako to zahteva dovoljan broj ljudi.
[…]
Poglavlje 2. Zaključci Komiteta eksperata o tome kako su srpske vlasti odgovorile na preporuke Komiteta ministara
Preporuka br.2: Razjasniti (definisati)status bunjevačkog i vlaškog u konsultaciji sa predstavinicima svih govornika.
[…]
20. Srpske vlasti su potvrdile da će primeniti Deo II Povelje na bunjevački i vlaški. Medjutim, nema indicija da su održane konsultacije sa predstavnicima svih govornika (u slučaju Vlaha i sa predstavnicima onih koji vlaški smatraju varijantom rumunskog).
Preporuka br.3: Uvesti časove jezika ili skolovanje na jezicima na koje se primenjuje Deo II Povelje, na nivou osnovnog i srednjeg obrazovanja.
21. Još uvek ne postoji stablina prisutnost svih jezika na koje se primenjuje Deo II Povelje u osnovnom i srednješkolskom obrazovanju, u okviru modela školovanja nacionalnih manjina. Bunjevački je predavan u nekim osnovnim skolama, ali ne i na predškolskom nivou. […] Vlaški ostaje potpuno odsutan iz obrazovanja.
[…]
Poglavlje 3. Procena Komiteta eksperata u vezi primene Dela II i Dela III Povelje
[...]
d. stvaranje uslova za olakšanje i/ili ohrabrivanje upotrebe regionalnih ili manjinskih jezika u govoru i pisanju, u javnom i privatnom životu.
[…]
Vlaški jezik
40. Što se tice medija, srpske vlasti su podržale radio i televizijske programe infromacionog (vesti) i kuturnog karaktera (običaji) na vlaškom. Uz to, subvencionisani su televizijski programi na rumunskom koje je emitovala Televizija Zajecar. Medjutim, Komitet eksperata nema dodatnih informacija u vezi ovih aktivnosti (kao što su vreme emitovanja, trajanje programa i njihova regularnost), te trazi od srpskih vlasti da podnesu ove informacije u sledećem periodičnom izveštaju. Povrh intervencija na polju medija, srpske vlasti su podržale tri projekta kulturnog karaktera. Kao dodatak primedbama učinjenim pod tačkom 1.3.2., Komitet eksperata opaža da trenutne mere promocije vlaškog jezika ne odražavaju na adekvatan način demografsku rasprostranjenost vlaškog (relativno visok broj govornika, kompaktna naselja). Uopšteno govoreći, ne čini se da postoji bilo kakva izgradjena (organizovana) politika koja bi olakšala ili/i ohrabrivala upotrebu vlaškog u javnom životu.
Komitet eksperata urgira kod srpskih vlasti da bez odlaganja preduzmu neophodne mere kako bi se kroz diferncirani pristup promovisao i zaštitio vlaški jezik u javnom životu, uz poštovanje zahteva/želja govornika vlaškog.
[…]
f. obezbedjivanje adekvatnih sredstava i oblika predavanja i učenja regionalnih ili manjionskih jezika na svim odgovarajućim stupnjevima (na stupnjevima koje Povelja predvidja)
[…]
Podizanje svesti [o mogućnosti školovanja na manjinskom jeziku kod pripadnika manjina]
44. Postoje (u Srbiji) tri modela predavanja manjinskih jezika/školovanja na manjiskim jezicima koji se mogu primeniti bilo na jezike iz Dela II Povelje, ili one iz Dela III iste. Predavanje može biti na jeziku manjine, dvojezično, ili na srpskom sa mogućnošću izučavanja manjinskog jezika 'sa elementima nacionalne kulture' (2 do 4 časova nedeljno). Najmanje 15 djaka ili djackih roditelja treba da zatraže uspostavljanje časa na manjinskom jeziku. Dok je ovaj prag (15 potpisa) previsok za ciljeve ove Povelje, časovi manjiskog jezika mogu biti uvedeni i ako to zahteva manje od 15 učenika ili roditelja, ako vlasti to odobre. Srpske vlasti su obavestile Komitet eksperata u prvom izveštaju da poštoje brojni slučajevi u kojima je manjinski jezik uveden za veoma mali broj učenika (2 na primer). Medjutim, Komitet eksperata takodje primećuje da je veoma mali broj predstavnika govornika manjinskih jezika upoznat sa ovom uzornom praksom. Prema ovome, Komitet eksperata “ohrabruje srpske vlasti da aktivnije infromisu učenike i roditelje o pravu školovanja na regionalnom ili jeziku manjina i da ih ohrabruju da se ovim pravom koriste”.
45. U odgovorima na upitnik koji je poslao Komiteta eksperata, srpske vlasti izjavljuju da ne postoji standardna procedura kojim bi se učenici i roditelji obavestili o mogućnosti uspostavljanja časova manjinskih jezika i za razrede sa manje od 15 učenika. Uz to, vlasti nemaju jasne podatke o tome na koji način se ova informacija prenosi (učenicima i roditeljima), pošto način na koji se ovo čini varira od škole do škole. Komitet eksperata smatra da je potrebno raditi više na podizanju svesti što se tiče vrlina i mogućnosti učenja manjinskog jezika, pošto je veliki broj roditelja pod utiskom da bi uvodjenje ovog predmeta bilo glomazno i kontraproduktivno za razvoj deteta. Staviše, Komitet eksperata ponavlja da je prag od 15 učenika pevisok za ciljeve Povelje, pošto je za govornike jednog broja manjinskih jezika gotovo nemoguće da ga dostignu. Komitet eksperata zbog ovoga urgira kod srpskih vlasti da aktivnije informišu učenike i njihove roditelje o mogućnosti da se osnuju razredi i sa manje od 15 učenika u kojima bi se proučavao manjinski jezik, kao i da ih ohrabruju da ovo iskoriste.
[…]
Predavanje na manjinskom jeziku / učenje manjinskog jezika; za jezike na koje se primenjuje Deo II Povelje
46. Komitet eksperata je u prvom izveštaju takodje “ohrabrio srpske vlasti da obezbede školovanje na manjinskim jezicima ili učenje manjinskih jezika iz grupe jezika na koje se primenjuje Deo II Povelje. Ova inicijativa je trebalo da se izvede preko 3 modela učenja manjinskog jezika koji postoje u regulativi republike Srbije, na svim odgovarajucim stupnjevima”. Uz to, Komitet eksperata je preporucio Srbiji da “uvede predavanja na manjinskim jezicima/učenje manjinskih jezika na nivou osnovnih i srednjih škola”.
[…]
52. Srpke vlasti izjavljuju u drugom periodičnom izveštaju da vlaški nije predavan ni na jednom nivou školstva pošto nije standardizovan. Osim toga, Komitet eksperata primećuje da postoje govornici vlaškog jezika koji su zainteresovani za predmet “Rumunski jezik sa elementima nacionalne kulture”. Što se tiče vlaškog jezika, Komitet eksperata smatra da zbog nepostojanja standarda vlaški ne treba da je potpuno izostavljen iz obrazovanja. Radije, vlaški može biti korišćen usmeno u predškolskim ustanovama, u nekim predmetima osnovnih i srednjih škola kao i u van-nastavnim aktivnostima u kojima pisani jezik nema nikakvu ili ima ograničenu ulogu. Što se rumunskog tiče, srpske vlasti bi mogle da razmotre mogućnost njegovog izučavanje preko primene modela izučavanja manjinskih jezika za one učenike koji (ili čiji roditelji) to zatraže. Komitet eksperata smatra da je moguće umesto rigidnog pristupa školovanju na manjinskom jeziku [samo jedan jezik] primeniti diferenicirani pristup koji bi omogućio korišćenje kako vlaškog tako i rumuskog, u zavisnosti od zahteva govornika. Stoga, srpske vlasti se pozivaju da sprovedu takve ankete na početku svake školske godine koje bi omogućile učenicima (ili roditeljima) da izaberu izmedju vlaškog i (standardnog) rumunksog jezika. Komitet eksperata takodje urgira kod Srpskih vlasti da uvedu vlaški jezik u škole čak i pre nego što je eventualna standardizacija istog postignuta.
