Biljana Sikimić
Balkanološki institut
Beograd
Vlaška predanja o Žojmariki u okolini Boljevca
1. Dosadašnja terenska istraživanja Vlaha Početna, terenska etnolingvistička istraživanja Vlaha severoistočne Srbije započeta su 1999. godine,
1 a sistematska, u novije vreme timska terenska istraživanja, nastavljena su u okviru projekta “Etnolingvistička i sociolingvistička istraživanja izbeglica i multietničkih zajednica na Balkanu”, koji se od 2002. godine realizuje na Balkanološkom institutu SANU u Beogradu. Prikupljena terenska građa dobila je i svoje početno leksikografsko uobličavanje (Sorescu/Sikimić 2003).
Nastavak terenskog rada fokusiran je na rubna/periferna naselja vlaškog areala u severoistočnoj Srbiji. Tokom 2002. godine timska istraživanja su obavljena u selima Žitkovica, Jasenovo, Gamzigrad i Grljan. Tokom 2003. godine istraživana su i srpska sela u okolini Negotina (rezultati ovih istraživanja v. u: Ćirković 2003 i 2003a), zatim ungurjansko naselje Boljetin u Đerdapu (rezultate ovog istraživanja v. u: Sikimić/Sorescu 2004), tri vlaška ungurjanska punkta zapadno i južno od Boljevca (Lukovo, Bačevica i Dobro Polje), a septembra meseca 2003. godine ungurjanska sela Luka i Tanda severno od Bora, zatim Valakonje i Podgorac kod Boljevca.
Ovom prilikom biće prezentirani rezultati rada u najjužnijim vlaškim naseljima, u kojima se očekivao jak srpski uticaj kako na tradicijsku kulturu, tako i na jezik. Naime, naselja Bačevica i Dobro Polje nalaze se južno od Boljevca, od vlaškog etničkog i jezičkog kontinuuma odvojena su sa svih strana srpskim selima. Selo Lukovo je multietničko, u njemu, pored Vlaha Ungurjana žive Rudari (Cigani rumunskog maternjeg jezika, muntenskog dijalekta), zatim Srbi i srpski Cigani, srpskog maternjeg jezika.
Za istraživanje Vlaha severoistočne Srbije sa apekta antropološke lingvistike, čini se najpogodnija metodologija postepenog dokumentovanja, ’korak po korak’. Ova metodologija podrazumeva uspostavljanje pouzdanog bazičnog sistema, bazičnih koordinata duhovne kulture Vlaha, u koje se naknadno mogu lako upisati rezultati kasnijih istraživanja. Osnovni problem je, naravno, potpuni izostanak istraživanja i dokumentacijskog materijala na maternjem jeziku Vlaha, koplikovan izuzetno velikim brojem punktova, često dijalektološki neočekivano različitim i jednako veoma složenom duhovnom kulturom.
2. Žojmarika u tradicionalnoj kulturi Vlaha Žojmarika kao termin koji označava demona sa antropomorfnom hipostazom ili masku, maskirani ophod, zabeležen je (za sada) samo kod Vlaha Ungurjana, tj. kod onih Vlaha kojima je dijalekatska baza banatski dijalekat rumunskog jezika. Kako ovaj termin u istraženim vlaškim naseljima ima različite fonetske realizacije, čak i kod istog sagovornika (
Joimerica, Jomerica, Jumerica, Joimărica), u ovom radu se sasvim uslovno koristi forma
Žojmarika.
2.1 Žojmarika: ’ophod’ Žojmarika je, kao maskirani ophod, u novije vreme potvrđena u homoljskim vlaškim selima Jasikovo, Debeli Lug, Leskovo i Vlaole, ali i u Boljetinu.
2 Kod Srba u Homolju nije opisan ophod sa maskama na božićne praznike (prema podacima Milosavljević 1913).
Etnografska građa ne daje podatke o Žojmariki kod Vlaha severoistočne Srbije. Ipak, na sajtu Muzeja u Majdanpeku (
http://www.muzej-mpek.org.yu) postoje snimci božićnjeg ophoda
profacuţi (?) iz Laznice i oskudni podaci o ophodu
joimariśi iz s. Jasikova („maskirane grupe koje izlaze na seoski trg u večernjim časovima na Božić, zovu se
žojmariš... Posebno se izdvajao par koji se maskirao u
dedu i
babu. Njihovo grljenje, maženje i
ljubljenje, propraćeno pokretima za koje se obično kaže da
nisu za malu decu...”). Prema podacima sa ovog sajta, i u drugim selima Gornjeg Peka (Debelom Lugu, Leskovu i Vlaolu) bio je poznat običaj
joimariśi, ali se danas održava još samo u s. Vlaole.
2.2 Žojmarika: ’lutka’ U homoljskom selu Laznica
žojmarika je „lutka ružne, stare žene koju su pravile majke da bi plašile svoju neposlušnu decu” (
http://www.muzej-mpek.org.yu).
2.3 Žojmarika ’kanta sa žarom’ Prema starijoj etnografskoj građi, na osnovu terenskih istraživanja obavljenih šezdesetih godina 20. veka, koledarski ophod na Badnji dan postoji ili je postojao kod Vlaha u Resavi (u selima Beljajka i Troponje), a na Poklade u selu Bobovo. Prema tom opisu – desetak mladića se nagarave i obuku pocepanu odeću, a u Beljajki su pravljene i maske. Termini za koledare su zabeleženi kao
kolendići, kolendice ili
kolidreci. Koledari su nosili ražanj, bardak i kantu sa žarom, koju su zvali
žumerika. Išli su od kuće do kuće, na vratima bi ih dočekao domaćin sa sitom u kome su bili orasi, posuo bi koledare orasima, oni su hvatali orahe i kotrljali ih po kući. Zatim bi džarali vatru kolindama i govorili tekst uobičajen za polaznike („Koliko varnica, toliko pilića, jaganjaca, svinja, pilića”). Na polasku bi popili rakiju, dobili meso koje bi natakli na ražanj. Ražanj nosi čuvar,
stražer (Костић 1966:211) U resavskom selu Subotica, maskirali bi se kao mlada i mladoženja (Костић 1966:212). Na žalost, drugih podataka o ovoj
Žojmariki nema.
Kako stoji sa maskiranim ohodima kod Vlaha Carana, Vlaha kojima je dijalekatska baza oltenski govor? Prema raspoloživoj etnografskoj građi, u podunavskom kraju, okolina Kladova, poznate su dečije koledarske povorke kod Vlaha –
kolindrec, ali se deca ne maskiraju. Ranije je bilo poznato maskiranje u selima Mihajlovac i Reka (sa naopako obučenim kožusima, nagaravljenih lica, sa bradom i brkovima, Kostić 1993:236). Maskirani ophodi Vlaha zabeleženi su i u selu Šljivar, kod Zaječara, gde koledari takođe „oblače prevrnut kožuh, stavljaju bradu i brkove od kučine ili maske od kože” (Kostić 1978:417). U nekim selima okoline Zaječara bilo je nemaskiranih koledara (Nikoličevo, Grljan). Etnografski izvori pominju koledarske ophode Vlaha i u Negotinskoj krajini, ali bez maskiranja.
2.4 Žojmarika: ’demon’ Na osnovu obavljenih terenskih istraživanja proizlazi da je
Žojmarika konceptualizovana kao demon kod Vlaha Ungurjana u selima Lukovo, Bačevica i Dobro Polje.
Žojmarikom su plašena neposlušna i lenja decu: neko od porodice ili komšija bi se maskirao na Badnji dan i ’proveravao’ kako su se deca ponašala tokom protekle godine. Rumunska folkloristička građa sadrži demonološka predanja o Žojmarici sa motivom prekršaja zabrana,
3 a naši savremeni terenski zapisi su biografske priče iz detinjstva, koji pre svega pokazuju proces razgradnje, odnosno demistifikacije folklornog teksta, demonološkog predanja.
Kao demon, Žojmarika se može, očigledno, posmatrati u okviru kocepta “difuzne mitologije” (Hedeşan 2000), ona pokazuje određena funkcionalna preklapanja sa Svetom Petkom, poznatom širom Balkana.
4 Treba pomenuti da je rumunskom folkloru Žojmarika skoro dosledno vremenski vezana za Veliki četvrtak.
5 Za vlašku Žojmariku, kao demona, karakteristična je kako arealna tako i socijalna stratifikacija. Iz vizure deteta Žojmarika objektivno postoji kao demon.
6 Objektivno – Žojmarika je maska, maskirani ophod ili strašilo za decu. Snimljeni etnodijalekatski tekstovi (dati u prilogu rada) ilustruju generacijski uslovljeno poimanje
Žojmarike. U pitanju su, svakako, dve različite, ali istovremeno objektivne slike, uslovljene uzrasnim markerima.
Ruska etnolingvistička škola razradila je metodologiju deskripcije demona, koja će u nastavku biti delimično iskorišćena za analizu iskaza snimljenih na terenu (v. Shema 1989).
2.4.1 hronotop Žojmarika se javlja na Badnje veče, lupa na vrata:
Ea vińe la Crăśun, la Ajun sara, şî vińe cu lanţurl’i, şî la uşă zgîţăie; Vińe l-Ajun. Da, vińe l-Ajun sară (...) zdrancăńe printre uşă. la noi la Crăśun. Da, la noi la Crăśun 2.4.2 oblik Sa stanovišta dece i devojaka, Žojmarika je demon:
Pă, Joimarica asta dzîce d’e fiace spămîntă, să fiacel’i lucră, să-mpl’eciască, să toarcă; noi n-am şciut că aia moşu ge la noi, ge-aiśea comşil’i noaştri; ea a văjît dă fiece, dă copii, a văjît, care n-a fost mierniśi, dă copii care n-a fost miernic, aşa s-a spumîntat copi; ai-a fost spomînta la copii da n-a fost care să asculce părinţii Sa stanovišta odraslih, Žojmarika je maska kojom su plašena deca:
el, socru aśi a fost, a făcut Joimarică, socru Gordani. A pus sănjire, a luvat piva; Şî iei vin la Crăśun să bagă cu lanţe cu ce şciu, cu, măscheriţi; oamińi batrîńi ai-a fost, oamińi bătrîńi au lucrat aia poslă, şî copii, ieste care, mai bătrîńi copii, ali d-ai mari car-au şciut aia; Mîna pe, cîce unu să să suie pe pod 2.4.3 akustični znaci (zvuk i tekst) Žojmariku karakteriše buka koju pravi lancima:
şî vińe cu lanţurl’i, şî la uşă zgîţăie; zdrancaie cu lanţe; zdrancăńe printre uşă. Da cum. Nema tu. Cu lanţă, cu śe şciu, cu urtocal’e (?) dal orz, zdrancă, japără, japăra; Mîna pe, cîce unu să să suie pe pod, zdum-zdum, po-po Ipak, Žojmarika ima i glas, nije nema, ona postavlja pitanja:
Pă spuńe, care întreabă: Und’e e tortu fiacilor, cîlţî-bîlţî fiacilor, stupa-n pupă babilor, fuiur buiur nevieşcilor, d-aţi tors, care a împl’ecit, care a tors; Şî la uşa strîgă: Cîlţî-bîlţî fiacilor, dron-drong, dron-drong cu săngiril’i. Cîlţî-bîlţî fiacelor, stupă-n pupă babilor, fuiur buiur nevieşcilor; Acuma vińe Joimerica ş-întreabă: śe-i făcut de vrieme astă, cît ai tors, cît ai împl’ecit, cît ai făcut śeva 2.4.4. adresati dejstva Žojmarika se obraća devojkama i deci:
Şî onda fiecil’i mora să lucre; ea a văjît dă fiece, dă copii, a văjît, care n-a fost mierniśi; Cinere dacă n-a-mpl’ecit, n-a ţesut, n-a lucrat ńimica 2.4.5 funkcija: kažnjavanje Žojmarika gura devojkama ruke u stupu i krivi im ruke:
dacă n-a tors, n-a împl’ecit ia aduśe piva, şî li bagă mîńil’i-n pivă şî-i dă cu maiu, şî-i frînge mîńil’i. Şî onda fiecil’i mora să lucre. Dacă nu lucră vińe Joimarica şî l’i frînge mînil’i; vińe Joimerica şî bagă mîńil’i-n pivă, şî îi frînje mîńil’i; Cinere dacă n-a-mpl’ecit, n-a ţesut, n-a lucrat ńimica n-avu śe s-arăce ś-a lucrat şî lor le bat mîńil’i-n pivă; vińe Jumerica la Crăśun şî n'e bace-n pivă că nu lucrăm ńimică 2.4.6 zaštita (paljenje) Delotvorna zaštita od Žojmarike je njeno spaljivanje, odnosno spaljivanje slame:
Cîce lăpădăm su pliemńa, cîta apringem, argem Joimarica, să nu mai dîrească fiacil’i. Că fiacil’i treb să toarcă, treb să împl’ecească, a iele n-a împl’ecit, n-a tors, şî onda noi argem Joimarica încolo afară, pail’i. Kao predohrana, upredeno predivo i uzorci ručnog rada se zakače na čiviluk da ga Žojmarika vidi kada dođe:
împl’ecim, făśem ghiame, făśem śir’et, atîrnăm să vińă la civiluc să vadă Joimarica. Da, ca să vadă Joimarica că am fost vrieniśe, ş-am lucrat, ş-am împl’ecit, ş-am tors. 3. Iskaz o Žojmariki Nekoliko priča o Žojmariki su anegdotskog tipa i vezane su za konkretno dete, ali iz njih jasno proizlazi da je na Badnje veče postojalo realno plašilo za decu, to jest da je sa stanovišta deteta zaista dolazila Žojmarika, jer se informatorka seća realnog straha od maskiranog komšije koji se opasao lancima i nosio sa sobom stupu. Žojmarika u sva tri ispitana vlaška sela ima elemente maskiranog ophoda, ali sami iskazi sagovornika ističu u prvi plan njenu demonsku hipostazu. Imajući u vidu da etnolingvističko istraživanje u prvi plan fokusira subjektivni iskaz, a ne objektivan etnografski opis nekog neposredno posmatranog običaja ili rituala, može se pretpostaviti da Žojmarika kao demon – plašilo za decu, postoji i u vlaškim naseljima u kojima je potvrđena u obliku maksiranog ophoda.
U nastavku će biti istaknuti primeri onoga što Tsitsipis 1998:132 naziva „nukleus ideološkog diskursa”, odnosno prototipske izjave i ideje sagovornika o svom viđenju običaja i stanja sveta „nekad” i „sad”. Ove izjave spontano su interpolirane u individualne iskaze, nastale kao odgovori na pitanja usmerena ka rekonstrukciji tradicionalne kulture.
- „mi smo bile vredne : devojke su danas lenje”:
Ge-aia dzîc acum fiecil’i să-mpl’ecească, să toarcă, să lucre. A el’e nu lucră ńimic. A să fie ala običai acuma să vină, să v’edzi fiecil’i ś-ar făśea - „mi smo bili poslušni : danas se deca ne plaše ničega”:
ai-a fost spomînta la copii da n-a fost care să asculce părinţii, acuma nu mai spomînţi tu copii, ma kaki, acuma e altă śe - „mi smo bili siromašni : sada se dobro živi”:
Şî io m-am dus la Crăśun, m-am dus cu izmiańe la şcolă, n-a fost, bre, nu e, ńimic, nu e. Sărăśie mare a fost – „mi smo držali običaje : danas toga nema/niko ne drži običaje”:
Atunci, da acuma nu mai este, n-are ńimic. Joimerica, care să-ţi priznae Joimerica acuma, atunśe-a priznăit, acuma viedz cum ś-ar priznăi Joimerică acuma, ar priznăi, ali cînd ar fi toţi să dzîcă aia şî s-a vorbească dă ea, da unu dzîśe mince, el mince, ăla mince, şî el, dabome, copilu că auge śe să vorbieşce, atunśi ai tot natu dă Joimerica, vińe Joimerica, cînd vińe Joimerica tu o să v'ezi şî copii săraśii, dabome; Nu mai iestă aia dă Joimerică Žojmarika – demon i/ili maskirani ophod – nepoznata je već u susednim vlaškim selima Valakonje, Podgorac kao i nešto severnijoj Tandi. Na direktno pitanje “čime se plaše neposlušna deca”, dobijen je odgovor “Baba rogom”. Baba roga je inače dobro poznato strašilo za decu širom slovenskog sveta.
Ovom prilikom neće se ulaziti u razloge zašto je Žojmarika u vlaškoj tradicionalnoj kulturi pomerena u okviru kalendarskog vremena, istina dosledno vezana za jedan datum, ovog puta – Božić. Plašila za decu kao sastavni deo maskiranog ophoda kod katolika u Evropi vezana su za dane božićnih praznika. Po strani će ostati i eventulano prožimanje sa kontaktnim slovenskim stanovništvom – kao demon Žojmarika je potpuno nepoznata kod Srba, za razliku od Svete Petke.
Prisustvo ili odsustvo
Žojmarike ostaje kao važna izodoksa duhovne kulture Vlaha Ungurjana, ova izodoksa se u mnogome poklapa sa dijalektološkim izoglosama. Ipak, postoji fina dijalektološka razlika između tri po svemu vrlo bliska vlaška punkta u kojima je
Žojmarika potvrđena kao demon, naselja Bačevica, Dobro Polje i Lukovo. Ova dijalektološka razlika uočava se već i iz relativno kratkih transkripata u prilogu.
Prilog7 1. Lukovo: Olga Kostić, 1933, 15.08.2003. razgovor vodila Biljana Sikimić.
(Paie rămîne pînă cînd?) Paie, tri zîl’e ramîńe. La Ajun sara aduśem, pa Crăśunu făśem, pă mîńe dzî, pă poimîńe dzî lăpădăm. Cîce lăpădăm su pliemńa, cîta apringem, argem Joimarica, să nu mai dîrească fiacil’i. Că fiacil’i treb să toarcă, treb să împl’ecească, a iele n-a împl’ecit, n-a tors, şî onda noi argem Joimarica încolo afară, pail’i. (Ce e Joimarica?) Pă, Joimarica asta dzîce d’e fiace spămîntă, să fiacel’i lucră, să-mpl’eciască, să toarcă. (Şi cînd vine ea?) Ea vińe la Crăśun, la Ajun sara, şî vińe cu lanţurl’i, şî la uşă zgîţăie. (Şi ce spune?) Pă spuńe, care întreabă: Und’e e tortu fiacilor, cîlţî-bîlţî fiacilor, stupa-n pupă babilor, fuiur buiur nevieşcilor, d-aţi tors, care a împl’ecit, care a tors, dacă n-a tors, n-a împl’ecit ia aduśe piva, şî li bagă mîńil’i-n pivă şî-i dă cu maiu, şî-i frînge mîńil’i. Şî onda fiecil’i mora să lucre. Dacă nu lucră vińe Joimarica şî l’i frînge mînil’i. Uges fiacil’i fără mîńi. Şî dacă fiacil’i dau zor torcă, torśem, împl’ecim, făśem ghiame, făśem śir’et, atîrnăm să vińă la civiluc să vadă Joimarica. Da, ca să vadă Joimarica că am fost vrieniśe, ş-am lucrat, ş-am împl’ecit, ş-am tors. Io n-am împl’ecit cînd am fost mică. Şî, am fost acasă ăl tată-meu-n d’eal şî baba mea faśe colaś în śirińe, de bătrîńeaţă-n śirińe şî cu saču. Şî la uşa strîgă: Cîlţî-bîlţî fiacilor, dron-drong, dron-drong cu săngiril’i. Cîlţî-bîlţî fiacelor, stupă-n pupă babilor, fuiur buiur nevieşcilor. Io n-am unge, ma cître baba mea: Babo, unge voi acuma! Babo, unge voi acuma! Şî-ndără, ş-îndără ş-am cădzut cu curu-n colaś-ăia-n śirińi. Cînd m-a rigicat baba din śirińi colaśi s-a l’ipit pă cur. Cînd am geschis uşa, a geschis baba uşa, el, socru aśi a fost, a făcut Joimarică, socru Gordani. A pus sănjire, a luvat piva, ş-a făcut muieril’i piparcă d’e mult, ş-a luvat maiu, şî ghiaţără făină, ghiaţără păsui, crompiri, carńe, untură, care ś-are-i-mplu la moş trăşcil’i şî moşu nu ne-a dîrăt, ar n-am avut ńimic de lucru. N-am tors, n-am împlecit, a noi n-am şciut că aia moşu ge la noi, ge-aiśea comşil’i noaştri. (S-a făcut?) S-a făcut, pă da, şî aşa am păţît noi cînd am fost miśi. Ge-aia dzîc acum fiecil’i să-mpl’ecească, să toarcă, să lucre. A el’e nu lucră ńimic. A să fie ala običai acuma să vină, să v’edzi fiecil’i ś-ar făśea.
2. Dobro Polje: Dušan Janković, 1930. Razgovor vodila 16.08.2003. Biljana Sikimić.
(S-a vorbit că vine Joimarică?) S-a vorbit, da cum! Da Joimerică, v’edzi, Joimerica aia pîrdalnică. M-am zuitat că unu a vrut să piară dă ea. Joimerică, e, Joimerică v'edz, ea a văjît dă fiece, dă copii, a văjît, care n-a fost mierniśi, dă copii care n-a fost miernic, aşa s-a spumîntat copii – vińe Joimerica şî bagă mîńil’i-n pivă, şî îi frînje mîńil’i, Jomerică. Da dă fiace care nu torc, care nu vor să împl’ecească, nu vor să lucre-n mîn iar-aşa l’e faśe. Acuma vińe Joimerica ş-întreabă: śe-i făcut de vrieme astă, cît ai tors, cît ai împl’ecit, cît ai făcut śeva, dacă ai făcut śeva bińe, dacă nu, da şî fieci s-a cemut ş-a tors, îi s-avat (?) budzîl'i săraśii dă cîlţi, că cîlţi a vlăduit măi mult, cîlţii. Că dă cîlţii s-a făcut ţoal’e de-astrucat, ţoal’e d-aşcernut, chimieşă, n-a fost chimieşă dă bumbac şî nu ştiu śe, astă, und’e am avut io atunśi astă, bože, samo dă cîlcea. Rupi pe pial’e, rup’ pe pial’e, pa izmiańe, ce dă, aşa pantaloańe, izmiańe dă cîlcea. Aşa l’i s-a dzîs izmiańe, nu pantaloańe, ma izmiańe. Şî io m-am dus la Crăśun, m-am dus cu izmiańe la şcolă, n-a fost, bre, nu e, ńimic, nu e. Sărăśie mare a fost (...) şî, e, acuma, a fost unu la noi aiśea cam ńemerńic, ma a fost doi cam procleţi copii, şî-l iau şî-l da babă lui îl spomîntă că vińe Jomerică că el tot şî pacosit. Şî iei vin la Crăśun să bagă cu lanţe cu ce şciu, cu, măscheriţi, şî îl spomîntă şî l-prîn pră ăla, şî-l omori pră el, da el strigă să-l înghită, să-l înghită viu, să nu-l omoară, să nu-l bată numa să-l înghită viu, că să ceme dă ei. Ei stvarno, vidiš, zdrancaie cu lanţe năcăjîti pra-ceia e să v'ezi tu pră urmă cum s-a popravit copilu, copilu ascultă baba, pră urmă şî joacă. Nu mai iastă. El l-a dat fuga şî s-a dus, aia fost în mulce locuri s-a făcut aia, aşa că spomîntă copii, ai-a fost spomînta la copii da n-a fost care să asculce părinţii, acuma nu mai spomînţi tu copii, ma kaki, acuma e altă śe, nu mai este aia. Atunci, da acuma nu mai este, n-are ńimic. Joimerica, care să-ţi priznae Joimerica acuma, atunśe-a priznăit, acuma viedz cum ś-ar priznăi Joimerică acuma, ar priznăi, ali cînd ar fi toţi să dzîcă aia şî s-a vorbească dă ea, da unu dzîśe mince, el mince, ăla mince, şî el, dabome, copilu că auge śe să vorbieşce, atunśi ai tot natu dă Joimerica, vińe Joimerica, cînd vińe Joimerica tu o să v'ezi şî copii săraśii, dabome, şî io m-am fost copil, isto, kaki. Dok m-am audzît de Joimerică, bože, mă bag în foc să numa să nu vină Jomerica, Jomerica rea. (Ea vine la Ajun?) Vińe l-Ajun. Da, vińe l-Ajun sară. Joimerică vińe, kaki, samo zdrancăńe printre uşă. Da cum. Nema tu. Cu lanţă, cu śe şciu, cu urtocal’e (?) dal orz, zdrancă, japără, japăra, oamińi batrîńi ai-a fost, oamińi bătrîńi au lucrat aia poslă, şî copii, ieste care, mai bătrîńi copii, ali d-ai mari car-au şciut aia, d-ai miśi, săraśi să bagă în cur, nu mai mişca l’ec că vińe Jomerica. Mierniśi copii a fost. D-acuma nu e aia. – Cinere dacă n-a-mpl’ecit, n-a ţesut, n-a lucrat ńimica n-avu śe s-arăce ś-a lucrat şî lor le bat mîńil’i-n pivă, śe nu l’e ai spus tu? – Pa, am spus io aia, că bagă mîńil’i-n pivă. Da copii cînd îi bagă mîńil’i-n pivă dacă nu ascultă, nu e ca lumea, bagă mîńil’i-n pivă şî-i bat cu maiu, ăla, şî la fiece iar aşa, mora să ariace śe-a lucrat, cum a lucrat, ş-atunśea e sve u redu. Nu, bagă mîńil’i-n pivă, nu, gată, bun, znači a lucrat, e, bun. S-a fluşturat aia şî mirna bačka.
3. Bačevica: Ljubinka Adamović, 1933, 17.08.2003. U razgovoru učestvuje i žena iz s. Valakonje, njene replike su istaknute crticom. Razgovor vodila Biljana Sikimić.
(Şi Joimarică vine?) Jumerica, da. – Aia la Joi mari vińe, Joimărica aia. – Nu e, la noi la Crăśun. Da, la noi la Crăśun. Tot aşa dzîcea mama să toarśem, să-mplecim că vińe Jumerica la Crăśun şî n'e bace-n pivă că nu lucrăm ńimică. – Joimărica, znači, vińe atunśea să vă bată? – Dă mult n'e rîd'eam noi, da cum? Nu mai iestă aia dă Joimerică. – P-acuma s-a lăsat. Ge-aia vor el'e să cace acuma aia stara vremena ś-a fost. Aia vor el’e acuma să cace. – Torśeam, împleśeam, faśiam śi-ea(?) dă Crăciun că, vińe Jumerica, vińe Jumerica. Dacă pomeńeşce io şciu. Mama tot aşa dzîśea: dacă vińe Jumerica ş-n-ai făcut ńimica, n-ai tors, n-ai fusă mulce la Crăśun şî n-ai śirepi şî n-ai împl’ecituri, ce bace-n pivă. Mîna pe, cîce unu să să suie pe pod, zdum-zdum, po-po. Jumerică audz, Jomerica pe pod, a noi mirnici. Şî: mamo, mamo, du-ce spuńe-i c-am făcut, am lucrat nu, mamo, nu să vińă. – Voi aţi lucrat. – Să duśea baba iesa pînă-n col’ibă, da noi stăm lîngă şporiet în sobă, nu mişcăm, da ea iesă pînă-n col’ibă şî l’e spuńe: nu veńirăţi, nu veńirăţi că copii m'ei a lucrat, ş-a me-ajutat, ş-a făcut, ş-au fusă mulce, ş-au śirepi, ş-au manuşa, ş-au aşa, şî. Copilărie (...) Dacă am fost copilă, m-a spomîntat baba şi io şciu să spună, śe-a fost, cum a fost, cînd nu-m pomińeaşce ńima io nu şciu.
Napomene 1) Početni rezultati objavljeni su u radovima: Sikimić 2000, 2001, 2001a, 2002, 2002a i 2003.
2) Maskirani koledarski ophod na božićne praznike pod imenom Joimăriśi zabeleželi smo septembra 2003. na terenskom istraživanju u s. Boljetin.
3) Zbog važnosti sledećeg opisa za slaviste, donosimo šire izvode iz novijeg encklopedijskog opisa rumunske Žojmarice (Taloş 2001:79–80): Do datuma Velikog četvrtka (Joi mare) žene treba da završe sa predenjem konoplje i vune. Žojmarica kao mitsko biće poznato je u južnim delovima Rumunije. Zamišlja se kao ružna i zla žena, velika, ogromne glave, sa kosurinom i retkim zubima. Ima sposobnost da iz daljine namiriše neupredenu kudelju. Žojmarica se javlja na Veliki četvrtak (regionalno 9. marta) u kući u kojoj gori vatra, gde se nalazi jelo i piće za mrtve. Tog dana žene daju za pomanu kolač za mrtve u nadi da Žojmarica neće dolaziti. Dolazi u zoru, sa vrčem punim žara i proverava da li su žene isprele svu kudelju, odnosnu vunu. Ako joj žena ne otvori vrata, Žojmarica traži od predmeta u kući (posuđa) da joj otvore. Ako nađe nešto neopredeno, gura ruke ženama u žar, drobi im prste ili im zabija vretena u oči i pali ih. Nekada seda pored žena, neko vreme prede, zatim pali nit i lenju ženu. Žena ne može da pobegne, osim ako ne poviče da je u legendarnoj gori Garaleu požar. Tamo žive Žojmaricina deca i ona će otrčati da ih spase. Ili, žena treba da priča Žojmarici priču o mikama konoplje sve dok ne zapevaju petli jer od tog trenutka Žojmarica više nema moć. Žojmarica je surova i prema muškarcima, udara klinom one koji nisu završili sa oranjem, nisu odneli đubre na njivu. Na Veliki četvrtak nosi se maska Žojmarice od kuće do kuće. Maska pokušava da pali oči ženama, posebno devojkama koje nisu isprele kudelju. Masku nosi mladić, u pratnji dvojica muškaraca, koji uz životinjske krike i pištaljke pitaju da li je devojka sve isprela, traže jaja i druge darove. Up i opis Žojmarice u: Marian 1899:267–268 i druge izvore navedene u Taloş 2001:80.
4) Up. na primer: Detelić 1997, Popov 1994, Svešnikova/Civjan 1973.
5) Ruske autorke razmatraju rumunsku Žojmariku/Žojmaricu u sistemu demona vezanih za dane u nedelji i smatraju da Žojmarika nije obavezno kalendarski vezana za Veliki četvrtak (Svešnikova/Civjan 1973:200). Po njima, Žojmariki se ne može pripisati zla narav, u osnovi njene funkcije je vremenska regulacija: Žojmarika kažnjava za narušavanje zabrane ili neispunjenje zadataka vezanih za određene poslove i određeno vreme. Demon Marcolja luta noću između utorka i srede i kažnjava lenje žene, dok Žojmarica luta uoči Velikog četvrtka i kažnjava devojčice koje loše predu. Žojmarica se zamišlja kao starica, koja surovo kažnjava devojke koje do Velikog četvrtka nisu isprele svu kudelju, ili momke koji nisu počistili đubre iz dvorišta. Svešnikova/Civjan 1973:202 smatraju da nije u pitanju nagrada ili kazna za vrednoću ili lenjost već kazna za pravilne i nepravilne postupke. Inventar Žojmaricinih kazni nije veliki: seče prste onima koje do Velikog četvrtka nisu isprele svu kudelju; reže, seče, isteže prste ili tuče čekićem (na kućnom pragu); baca u vatru preslicu i vreteno, pali neurađenu pređu, gori prste ili ruke ili nokte, stavljajući na njih vreli žar, baca u ruke i oči zapaljenu kudelju (Svešnikova/Civjan 1973:220–221).
6) O slovenskom tradicionalnom sistemu plašila za decu v. Radenković 2000.
7) Korekturu transkripata izradila je Annemarie Sorescu-Marinković.
Literatura Ćirković 2003 – С. Ћирковић: Изливање воде на Велики четвртак у селима Рогљево и Трњане,
Зборник Матице српске за славистику, Нови Сад (u štampi).
Ćirković 2004 – S.Ćirković: Jedan vlaški običaj među Srbima,
Radovi simpozijuma “Banat, istorijska i kulturna prošlost”, Novi Sad 2004 (u štampi).
Детелић 1997 – М. Детелић: Света Петка и петак,
Источник 24, Београд, 66–76.
Hedeşan 2000 – O. Hedeşan:
Pentru o mitologie difuză, Timişoara.
Костић 1966 – П. Костић: Новогодишњи обичаји у Ресави,
Гласник Етнографског музеја 28–29, Београд, 191–218.
Костић 1993 – П. Костић: Годишњи обичаји,
Гласник Етнографског музеја 57, Београд, 227–256.
Костић 1978 – П. Костић: Годишњи обичаји у околини Зајечара,
Гласник Етнографског музеја 42, Београд, 399–441.
Marian 1899 – S. F. Marian:
Sărbătorile la Români II, Păresimile, Bucuresci.
Милосављевић 1913 – С. Милосављевић: Обичаји српског народа из среза хомољског,
Српски етнографски зборник 19, Београд, 1–442.
Попов 1994 – Р. Попов: Светци демони,
Етнографски проблеми на народната духовна култура 2, София, 78–100.
Раденковић 2000 – Љ. Раденковић: Страшила за децу – неке словенске паралеле, Животни циклус,
Реферати бугарско-српског научног скупа, София, 146–155.
Sikimić 2000 – B. Sikimić, Humorni aspekt srpsko-vlaške komunikacije,
Jugoslovenski Banat, kulturna i istorijska prošlost V, Novi Sad 2000, 112–118.
Sikimić 2001 – Б. Сикимић: Обичај „кумачење” код Влаха и Срба у североисточној Србији и јужном Банату (проблеми етнолингвистичких истраживања),
Исследования по славянской диалектологии 7, Москва, 112–126.
Sikimić 2001a – B. Sikimić: Terenska istraživanja folklora danas?
Zadužbina XIII/56, Beograd, 5.
Sikimić 2002 – B. Sikimić: Etnički stereotipi o Vlasima u Srbiji,
Kulturni i etnički identiteti u procesu globalizacije i regionalizacije Balkana, Niš, 14–15.
Sikimić 2002a – B. Sikimić: Etnolingvistički pristup vlaškoj duhovnoj kulturi – običaj “kumačenje”,
Banat – kulturna i istorijska prošlost, Rešica (u štampi)
Sikimić 2003 – Б. Сикимич: Полеыe исследования «влахов» в северо-восточной Сербии,
Актуaльныe проблемы балканского языкознания и вопросы составления балканского лингвистического атласа, Санкт-Петербург 2003, 85–96.
Sikimić/Sorescu 2004 – B. Sikimić, A. Sorescu: The Concept of Loneliness and Death among Vlachs in Northeastern Serbia,
Death and Orient, Craiova (u štampi).
Sorescu/Sikimić 2003 – A. Sorescu, B. Sikimić: Din lexicul dialectal al satului Gradskovo,
Lumina, Pančevo 2003, 54–62.
Taloş 2001 – I. Taloş:
Gândirea magico-religioasă la Români, Dicţionar, Bucureşti.
Shema 1989 – Схема описания мифологических персонажей,
Материалы к VI межународному конгрессу по изучению юговосточной Европы, Москва, 78–85.
Свешникова/Цивьян 1973 – К исследованию семантики балканских фольклорных текстов,
Структурно-типологические исследования в области грамматики славянских языков, Москва, 197–241.
Tsitsipis 1998 – L. Tsitsipis:
A Linguistic Anthropology of Praxis and Language Shift, Oxford. 
