FORUM ZA KULTURU VLAHA
PANEL
U susret neposrednim
izborima za Vlaški nacionalni savet
UVODNI MATERIJAL
BOR, 03.april 2010.
PRIJATELJIMA I
ČLANOVIMA VLAŠKE ZAJEDNICE U ISTOČNOJ SRBIJI
Poštovani/e,
Složićemo se da smo ušli u završnu godinu decenije u kojoj se oblikovao novi pristup, eksterni i interni, prema vlaškom etničkom entitetu. To je imalo svoj zakonski okvir koji je bilo moguće koristiti onoliko koliko su kapaciteti vlaške zajednice bili razvijeni i orjentisani da to učine.
Smisao prethodne konstatacije je u tome da se podseti da u tome nije bilo ograničenja koja su nametnuta spolja, tj. od države Srbije i njenih organa, jer se inicijativa kulturnog razvoja i očuvanja prebacila na samu vlašku zajednicu.
Novi zakon o nacionalnim savetima nacionalnih manjina je sve te ranije već uokvirene mogućnosti vlaškog entiteta ponovo naglasio. Tim više postoji obaveza da se smišljeno oslobode potencijali i definišu kapaciteti, ali i podrže veliki individualni napori, koji su već uloženi na putu emancipacije i promocije Vlaha istočne Srbije i njihovog nasleđa.
Predlog da ovo postane tema više uzastopnih okruglih stolova je u interesu ove zajednice radi profilisanja njenih snaga i programiranja u korišćenju raspoloživih zakonskih mogućnosti opšteg razvoja i očuvanja njenih postojećih osobenosti.
Ne treba naglašavati da je na dosadašnjem putu bilo ozbiljnih problema i da su oni bili izazvani iznutra, iz same zajednice, ali i spolja, van zajednice. Rečju, orjentacija ka iščekivanom boljitku suočila se sa ozbiljnim preprekama.
Na osnovu dosadašnjih identifikacija Foruma za kulturu Vlaha (FKV), te prepreke mogu da se podele na sledeći način:
1. Mimikrija samih Vlaha da treba da se ostane pri postojećem stanju neobaveštenosti o samima sebi i/ili da se prihvate one višedecenijske formulacije, koje su oduvek bile opterećene i političkim nabojem, da Vlasi kao etnički entitet postoji samo kao varijetet većinskog naroda, ili
2. Vlasi istočne Srbije sa prekodunavskim etnogenetskim i etno-lingvističkim rođacima nemaju ništa zajedničko i kada su dokazi očigledni, ili
3. Ime Vlasi treba ukinuti po modelu nacionalne prakse prekodunavskih suseda, vlaških rođaka i njihove istoriografske škole, uz propagandno nastojanje da se prosto utope u savremenu rumunsku nacionalnu manjinu.
Više je nego jasno da su ovo pravci kojih se treba odreći. Dovoljno je da Vlasi zaista postoje u današnje vreme i da su još uvek vrlo prepoznatljivi po mnogim specifičnostima svog socijalno-kulturnog bitisanja i prakse. Istovremeno je opšte poznato da država Srbija svojim zakonskim rešenima nema prema manjinama, pa ni prema Vlasima, restriktivno zakonodavstvo kojim bi im se nešto uskratilo, ali od njih očekuje da su veoma aktivni u svom samodređenju i u aktivnostima da to iskoriste u potpunosti.
O NAZIVU VLAH, VLASI
Ovo ime pojavilo se u osvit istorijskog pamćenja. Posle 1963. godine to se veoma jasno objašnjava u Encyclopedia Britanica1. O tome je dat citat u prilogu ovom tekstu koji definiše prostor gde su u ta davna vremena bili locirani ti protoistorijski Vlasi, od srednje do jugoistočne Evrope i Mediterana.
To ime vezuje se za prastanovnike Evrope, Pelazge. Ovo je vredno pomena i stoga što je u određenoj meri prihvaćeno među srpskim naučnicima (videti objašnjenja akademika prof. dr Petra Vlahovića vezano za Cincare – u serijalu Društva srpsko-cincarskog prjateljstva „Lunjina“ prikazanog preko Interneta).
Lingvističku varijaciju Pelazgi - Velaski – Vlasi detaljnije je objasnio makedonski Vlah poreklom - dr Nicolas Caranica - u svojoj doktorskoj disertaciji na jednom od prestižnih francuskih univerziteta. U pregledu sistematizovanih preantičkih i posleantičkih imena nalazi se i ime Volcae, koje je prvi zabeležio Julije Cezar u svojim Komentarima galsih ratova, ime koje je prema mnogim autorima u osnovi potonjeg imena Vlah - od rimskog perioda pa do danas.
Pomenuto germansko ime primenjeno na najpoznatije keltsko pleme, kojim su Germani označavali strance u odnosu na Germane, kasnije je prošireno i na romanizovane ne-Rimljane, tj. neo-Latine. Zato nije slučajno što se u kasnom srednjem veku, pa i kasnije, pod takvim imenom sreću Reto-Romani iz Švajcarske i Italijani, pored romanizovane populacije na balkanskim prostorima, tj. naših predaka nekad i nas samih sada.
Dakle, ime Vlasi se u različitim hipostazama (izvedenim imenima) od Volcae → germansko Walh → slovensko Vlah već dugo vremena sreće u kontinuitetu na prostoru srednje i jugoistočne Evrope. Njihova savremena srodnost izvire iz etnogenetskih procesa vezanih za proces romanizacije u Rimskoj Imperiji.
Ovde mu treba dati i široko značenje o narodnosnoj grupi, prema karakterstikama natio kako je pojam natio definisao učeni Isidor de Sevilla u VI veku, prvi hrišćanski enciklopedista, pozivajući se na jedinstvenost jezika i moralnih osobina (lingua et moribus) i teritoriju. Na taj način širina definisanja imena Vlasi može da se posmatra na način kako bi se gledale narodnosne grupe Sloveni, Germani, Kelti i dr.
Ako se sada vratimo na prostor koji nam je blizak, Vlasi sadašnje istočne Srbije su u srednjem veku imali kao susede Vlahe u prekodunavskoj srednjevekovnoj Vlaškoj (Ungro-Vlahia), Vlahe u srednjovekovnoj Moldaviji (Ruso-Vlahia), Vlahe u Erdelju i Ugarskoj (Olahi) i one rasute na Balkanskom poluostrvu (istorijska Makedonija, Albanija, Duklja, Dalmacija, Istra, Raška, Bugarska, Vizantija).
Svi oni su povezani etnogenetski i etno-lingvistički, tamo gde su opstali čak do današnjih dana na način kako je već objašnjeno.
Razvojem svojih srednjevekovnih država, te razvojem kulture i pismenosti od XVI veka pa nadalje, severno od Dunava su tamošnji Vlasi partikularizovali svoja imena na pomenutim državnim prostorima. O tome će biti još nekoliko napomena.
Znameniti velikaš u susednoj Vlaškoj, Šerban Kantakuzino u svojoj Istoriji Vlaške s početka XVIII veka, pisanoj na tadašnjem rumunskom – može se reći i vlaškom - govori o ovom eksterno normiranom imenu „Vlahi“ kao opštem imenu, zatim konkretno o narodu u Vlaškoj i u Erdelju koji se identifikuje imenom „Rumâni” a u Moldaviji imenom „Moldovani”. Sem imena Vlasi u to vreme očito da nema drugog zajedničkog integrativnog imena, a razjašnjavanje detalja u pripadnosti u stranim spisima, dominantno na latinskom, vršilo se pribegavanju teritorijalne dodatne odrednice.
Pa u čemu je onda nesporazum?
O IMENU SA PREFIKSOM „RUM“ I „ROM“
Mnogo pre delovanja „Erdeljske škole“ u XVIII veku, postojala je spoznaja o vezi imena RUMÂNI = ROMANI. Na području Oltenije oko 1620. godine svešteno lice, Maksim Moksa, napisao je rumunskom redakcijom srpske ćirilice korišćenoj u to vreme, oltenskim narečjem kojim i danas govore krajinski Vlasi, svoju hroniku.
Osvrćući se na nastanak Rima i njegovog osnivača on kaže:
„După aceea zidi Romil cetate prea mare şi frumoasă. De la Adam până s-au făcut Rimul, 4708 ai. Şi cu glas de bucin ură: să asculte toată lumea de cetatea ce i se puse nume RIM. Deci câţi es de acolo, ei se chiamă RUMÂNI.”
U prevodu:
”Posle toga Romul sazida velelepni grad. Od Adama do izgradnje Rima, 4708 godina. I iz bušena (čobanske trube) glasno objavi: neka se svi pokore ovom gradu kome je dato ime Rim. Tako da svi koji su odande proizašli nazivaju se RUMÂNI.”
U takvoj interpretaciji Rimljani proizašli iz Rima su Rumâni za rumunske direktne pretke u XVII veku, dok su za sve druge Vlasi, tj. direktni i indirektni potomci Rimljana. Dakle, izražavajući se o tome matematički, važi jednakost RIMLJANI I ROMANIZOVANI NE-RIMLJANI = VLASI = RUMÂNI.
Kada rumunski savremeni istoričari prenebregavaju ovakav podsetnik i vide na Balkanskom poluostrvu Rumune još u III/IV veku, što izgleda da slede i dva doktora istorije sa ovih naših prostora poniklih iz te škole, sa odbranom doktorata u Krajovi i Bukureštu, eto politizacije istorije i prepakovane istine.
Istorijski podaci krajem srednjeg veka, ili bolje rečeno u vreme perioda koji se označava kao Moderna, svedoči o etnonimu Rumân, kako to pokazuje i stolnik Šerban Kantakuzino. Otkada se primenjivalo to ime moglo bi se reći da se samo nazire jer su ga stranci zabeležili tek u XVI veku.
Međutim, kada je oslabila Vizantija, koja u latinskim spisima nosi ime Romania, u Maloj Aziji se formira sultanat Rum, kasnijim osvajanjem od strane Osmanlija na Balkanu nastaje Rumelija (Rum-ili), dok se na Vizantince4 primenjuje ime Rum i Urum. Tome nedostaje samo sufiks „man” sa značenjem čovek na germanskim jezicima, a možda m:a (duša iz baze indoevropskih jezika) i eto starog, tj. vlaškog imena. Tek, pogledajmo, to jako liči na Ru-mân, Ar(u)-mân, Rum-mer, tj. redom samosvojna imena istočnosrbijanskih, pindsko-tesalsko-epirsko-makedonskih i istarskih Vlaha.
Što se tiče narodnog imena sa osnovom Rom, što je osnova latinskog imena Rima, van konstrukcije da su romanizovani ne-Rimljani nazivani Romanus, pa su iz toga nastali narodni nazivi Ru-mân, Ar(u)-mân, Rum-mer, prvi njegov nagoveštaj duguje se papi Klementu VI5 koji se u više pisama obraćao Vlasima severno od Dunava kako bi ih privukao katolicizmu, koristeći za Vlahe ime kojim su ih označavali Mađari. Tako 17. oktobra 1345. godine kaže: „tam nobilibus quam popularibus Olachis Romanis”. Reč je, dakle, o Vlasima Romanima.
To, naravno, nema veze sa špekulativnom antivlaškom konstrukcijom Vlasi-Rumuni koja se pojavila u naše vreme dejstvom sa strane, uz pokušaj implementiranja južno od Dunava.
I kod Kantakuzina u prekodunavskoj Vlaškoj, a takođe kod njegovog savremenika u Moldaviji Dimitrija Kantemira, princa, istoričara i etnografa, govori se o Munteniji (Vlaška) i o Moldaviji, kao unutrašnjim imenima ovih kneževina kasnog srednjeg veka. Pretpostavka je da u to vreme vladanja pan-pravoslavnih, odnosno pan-religioznih nazora, stanovnici tih zemlaja nisu popisivani po etničkoj pripadnosti. Takođe se ne zna kako je u prvom popisu u Vlaškoj 1832. godine zabeležena etnička pripadnost tamošnjeg naroda. Makar o tome ne govori doktorska disertacija našeg kompatriota (zemljaka) iz Kladova („Romanii din nord-estul Serbiei dintre anii 1804 – 1948”).
Više je nego jasno da pre 1862. godine ovaj etnonim ne postoji ni u jednoj od pomenutih kneževina, a u Erdelju se koristi sa smislom Roman(in), dakle neko koji je po poreklu vezan za Rim, Romu. U neku ruku to je nastavak ideje pomenutog pape jer su promotori tog novog imena bili greko-katolici (pravoslavni unjati koji su se potčinili rimskom papi, priznavajući poznate četiri dogme i primat pape, a zadržavajući grčko-pravoslavni crkveni ritual).
Poznato je6 da vodeća klasa u Vlaškoj nikako nije htela da se identifikuje nacionalnim imenom Rumâni, jer je to bilo ime običnih neukih ljudi na selu, uglavnom u teškom kmetovskom položaju prema tom vladajućem staležu.
Postojala je kriza imena kada je došlo do ujedinjaja Vlaške i Moldavije 1859. godine. Problem da postoji država koja je nazvana „Ujedinjene kneževine Moldavije i Vlaške“ a nema zajedničkog imena državotvornog naroda razrešio je Mihail Kogalnićeanu (poznat i kao pisac jedne istorije objavljene 1837. godine pod naslovom – Histoire de la Valachie, de la Moldavie et des Valaques transdanubiens – Istorija Vlaške, Moldavije i prekodunavskih Vlaha). Na ad-hoc skupštini7 Moldavije 7/19 oktobra 1862. godine predložio je da se kneževine organizuju kao unitarna država pod imenom ROMÂNIA.
To je do tada nepostojeće ime za taj prostor, tj. reč je o izvedenom knjiškom imenu.Time je i narod te države dobio knjiško i normativno ime Român, Români. I otada se u rumunskoj nacionalnoj ideologiji ime Vlah = Rumân potiskuje u knjiške fusnote ili se izbacuje iz cirkulacije, odnosno potpuno se pokriva novim imenom neprimerenim vlaškoj tradiciji južno od Dunava.
Ovi detalji se iznose da bi se shvatilo u kojoj meri je ceo današnji pristup brisanja imena Vlah, Vlasi, južno od Dunava, jedna oživljena politika susedne države iz XIX veka, koja sa Vlasima istočne Srbije i rešavanjem pitanja njihovog etničkog preživljavanja u sadanašnje vreme nema nikakve veze. Time se podvlači vlaško narodno ime Rumân, Rumâńi, rumâńe(a)şťe [Rum'n, Rum'nj, rum'nje(a)šće], koje se normativno prevodi srpskim istorijskim i tradicionalnim sinonimom Vlah, Vlasi, vlaški.
DA LI IMA PROBLEMA OKO KLASIFIKACIJE VLAŠKE JEZIČKE PRIPADNOSTI?
Kada je reč o ovoj temi takođe mora da se pribegne dostupnim izvorima a ne nacionalnim eforijama za i protiv – rumunističkim i srbističkim.
Jezik je najvažniji spomenik našeg etničkog bića. Već je naznačen kao rumâńe(a)şťe, u prevodu na srpski vlaški.
Da se ponovo podsetimo na ono što je dostupno za proveru svakom zainteresovanom pripadniku vlaške zajednice.
Prosvetiteljski XVIII vek iznedrio je među erdeljskim Vlasima čuvenu „Erdeljsku školu” ili „školu latinista” koja je, kao što se dešavalo i kod druhih naroda u to vreme gde je dopirao duh prosvetiteljskog buđenja, istraživala etno-lingvističke korene sopstvenog naroda. Pošto je objednjavala tadašnje intelektualce iz redova unijata, uglavnom sveštena lica, kojima su bile dostupne papske i carske biblioteke u Rimu, Beču i Budimpešti, na osnovu nađenih izvora uobličili su istinu o sopstvenom narodu. Tako se „Rim” kao središte „vlaških” početaka u saznajnom smislu ustalio na njihovim vlaškim erdeljskim prostorima.
Iz opusa velikih inicijativa, koje su proizašle iz utvrđenog lingvističkog i istorijskog konteksta, bilo je obraćanje erdeljskih Vlaha bečkom dvoru sa čuvenim programskim dokumentom „Supplex libellus valachorum” 1791. godine. Sto godina kasnije, 1892. godine, mnogo toga se iz tog zahteva obnavlja kroz čuveni Memorandum tadašnjih erdeljskih intelektualaca, osuđenih „vlaških rebela (razbojnika)”, kako su nazivani u štampi tog vremena na mađarskom, na pocesu koji im je priređen u Alba Juliji (srednjevekovni Bălgrad opevan u vlaškoj baladi „Janćiu al bjat” – Pijani Janćul i Stanka Jagelanka).
Podvlači se da ovakve teme ne mogu da se afirmišu bez ozbiljne i obaveštene intelektualne i kulturne elite koja treba i u ovo vreme da čini aktivistički kapacitet postojećeg ovdašnjeg vlaškog entiteta. To ne bi trebalo nikako da se dozvoli da potpadne pod uticaj političkih programa pojedinih političkih i drugih faktora koji prenominiraju ili ukidaju Vlahe.
Rečju, vlaško pitanje nije tema koja se rešava improvizacijama neobaveštenih a zainteresovanih pojedinaca. Čak i ukoliko takvi pojedinci poseduju neku vrstu formalnog obrazovanja, ali bez adekvatne intelektualne verifikacije u nadgradnju o ovoj temi.
Iz istraživačkog rada erdeljske elite pojavila se prva gramatika, Elementa linguae daco-romanae sive valachicae (Elementi jezika dako-romanskog ili vlaškog). To je bilo 1780. godine u Beču. Ona se oslanjala na romaničko jezičko nasleđe severno i južno od Dunava, dakle na ceo Balkan i govorne romanske/romaničke leksičke forme. Prema tome ne može se reći da se nije odnosila i na ovdašnje Vlahe. Pralelno se razvijala i „Moskopoljska škola” među Arm'nima (Cincarima) sa jednim skromnijim rezultatom iz 1770. godine štampanim u Veneciji, ali je ta orjentacija iznedrila 1813. godine gramatiku štampanu u Beču, Vukovog savremenika i prijatelja Mihaila Bojadžija, sa prvom primenom latinice južno od Dunava.
Za ovo uranjanje u nedostupnu ili skrajnutu istoriju interesantno je kako se posle nastanka Rumunije 1862. pa i danas prevodi navedeni naslov. On glasi Elementele limbii daco-romane sau româneşti (Elementi jezika dako-romanskog ili rumunskog). Kvalifikativ vlaški je izbrisan jer je trebalo između ostalog izgraditi jedan drugi, videli smo da je to nacionalno-državni, pristup prema Vlasima, koji se forsira kao „românismul la sud de Dunăre“ („rumunizam južno od Dunava”). Može se dokučiti da je taj pristup na ratnoj nozi sa istorijskim i tradicionalnim sinonimskim imenima, diktirajući samo književno konstruisanu i normiranu državotvornu etnonimsku formu Român. Po tome Vlasi ne postoje, odnosno oni se utapaju u jedno partikularno ime izvedeno iz novog imena države, koje se generalizuje na sve Vlahe. Ne toleriše se ni sinonimsko narodno ime Rumân koje ovdašnji Vlasi nisu napustili. Priča o elitizmu prekodunavskih vlaških boljara iz prve polovine XIX veka se tako ponovljeno pojavljuje, a pojedinci s ove strane Dunava joj iz neznanja nekritički podležu.
U ovom smislu može se ukazati još na jedan primer. Ključni pojedinci „Erdeljske škole”, 1825. godine daju da se štampa prvo leksikografsko četvorojezično delo, nešto slično Vukovom rečniku iz 1818. godine, čiji je naslov LEXICON VALACHICO-LATINO-HUNGARICO-GERMANIUM, Budae, 1825. To se prevodi od autora kao LESICON ROMANESCU-LATINESCU-UNGURESCU-NEMŢESCU. Ako je dijakritički znak iznad „A” u prethodnim pridevima trebalo da anticipira budući slovni znak „â”, paralelni tekst na tada još uvek masovno korišćenoj ćirilici je napisan „ROMANESK”. Elem, tu još nema anticipacije budućeg nacionalnog imena Rumuna promovisanog posle 1862. godine, već je reč o pridevskoj odrednici „ROMANSKI”.
Vratimo se naučno-stručnoj lingvističkoj klasifikaciji. Zaista vlaški jezik istočne Srbije pripada dako-rumunskom dijalektu rumunskog jezika. Njegov leksički fond, po obimu i sadržaju, odgovara jeziku rumunskog seoskog (ruralnog) područja a ne učenom jeziku rumunskih gradskih (urbanih) sredina, jer vlaški etnički element istočne Srbije bitisao je masovno do najnovijih vremena samo na ruralnom (seoskom) području. On je i narodni jezik rumunskih seoskih područja u susednoj Rumunija, ali tamo postoje i inovacije s kojima je takav govor osvežavan - prvo kroz crkvu a kasnije i kroz školovanje, dok kod Vlaha, s ove strane Dunava, inovacija nema ili su iz drugih izvora. Tako se vlaški jezik u neku ruku dopunski regionalno suzio.
Ako tražimo integralni vlaški jezik u Srbiji mora da se pozabavimo celim područjem njegova dva narečja, koja po pripadnosti spadaju u tzv. „banatski subdijalekt rumunskog jezika”, kao i „muntensko-oltensko narečje“ ravničarskih i podunavskih Vlaha Krajine. Podrazumeva se da se mora ići ka njegovoj leksičkoj rehabilitaciji na vukovski način, počev od onoga što je najkonzervativnije u vlaškom oralnom nasleđu. To su uglavnom vlaška epika, oralni deo običaja i bajalice.
Nephodan je Leksikon vlaškog jezika. Paralelno je neophodna i Komparativna gramatika vlaškog jezika, ali tome mora da se doda i nešto što je vrlo značajno sa aspekta šire očuvanih vlaških tradicija. To je Godišnji narodni kalendar vlaških tradicija.
Ko je prošao kroz muku pripremanja emisija na vlaškom jeziku za RTV programe ovu potrebu može veoma dobro da razume.
Naravno, provera mnogih termina može se izvršiti i kroz sistematsko štampanje starih knjiga nastalih u vreme Moderne, koje su po primenjenom jeziku podjenako i vlaške i rumunske, od kojih su neke pomenute u ovoj promemoriji.
Priča je možda nekompletna za odgovor na jedno pitanje. Naime, ako je vlaški jezik i rumunski jezik jedno te isto, zašto ne postoji njihovo apsolutno jezičko poklapanje u današnje vreme?!
O JEZIKU, valja se usredsrediti na sledeće činjenice:
1. Jezik se čuva i prilagođava u okviru socio-privrednih i socio-kulturnih funkcionalnih potreba govornika. Dakle, on sadrži samo funkcionalni leksički fond (rečnik, pojmove, vokabular). Ako su aktivnosti naroda tradicionalne, tj. stočarske i zemljoradničke, onda se ne može očekivati da jezik ima i sadržaje van takvih tradicija. Tek pisana reč ga obogaćuje novim rečima, stvorenim u okviru postojećeg jezika ili prilagođenim pozajmicama iz drugih jezika. To dalje iziskuje nadgradnju u vidu jezičke norme i normativne gramatike.
Na vlaškom jeziku u istočnoj Srbiji nema pisanih dela van nesigurne uspomene na pokušaj Jona Učitelja iz Brestovca kod Bora, čije je delo izgubljeno ili uništeno između dva velika rata.
2. Savremeni rumunski jezik, kao normirani jezik jednog naroda i najveće države na Balkanu, prošao je brojne razvojne faze koje se mogu pratititi od prvih pisanih dela u XVI veku pa do današnjeg vremena. Tako sagledavan8, osnovni fond rumunskog jezika čini 30,29 %, rumunske jezičke kreacije su na taj osnovni fond dodale još 24,68 %, tj. rumunskim u užem smislu se može smatrati 54,97 % jezičkog fonda. Pozajmice koje su se desile najviše tokom XIX veka i bile su preuzete iz ostalih romaničkih jezika, ali u tome dominira francuski jezik i zatim italijanski, povećali su ovaj romanički fond rumunskog jezika na 75,60 %. Ostalo je deo svakodnevnih inovacija koje su i danas prisutne.
3. Gde je ovde vlaški jezik?
Više je nego jasno da se on nalazi u tih 30,29 - 54,97 % pomenutog leksičkog fonda. Prema tome u lingvističkoj klasifikaciji jednakost između vlaškog i rumunskog ne može da se raskine niti ospori.
To je uporedivo ako se posmatraju narodni timočko-zaglavski, leskovački, vranjanski i drugi govori srpskih sela na jugu Srbije ili na drugim srpskim dijalektalnim prostorima srpskog jezika uopšte. Međutim, u ovom slučaju razlika se stalno ublažava učenjem u školi dok je u slučaju današnjeg vlaškog i savremenog rumunskog književnog jezika to zatečena konstanta bez izgleda da se uočljiva funkcionalna udaljenost smanji.
Stručno-lingvistički nazivi za neki jezik koji je evoluirao ili stagnirao u razvoju zavise od naučnih kriterijuma, dok u javnoj upotrebi uvreženi nazivi zavise od postojećih lokalnih normi prevođenja pojedinih naziva sa jezika pripadnika na jezik većinskog naroda i obrnuto. Nekad je to sinonimija a nekad politika.
Na primer, u intenzivnim raspravama u Crnoj Gori oko crnogorskog jezika, zvanično se ne odbija njegova lingvistička pripadnost srpsko-hrvatskom štokavskom dijalektu, ali se naglašava i državotvorni politički smisao norme „crnogorski jezik“. Pri tome, leksičke jedinice koje čine razliku su minimalne, a kod izgovora su uvedena dve-tri nove grafeme (slova) koji postoje u APHI zapisu u banatskom subdijalektu kojim govore naši pribrežni i planinski Vlasi (uslovno Ungurjani). To su „ś“, „ź“, „dz“.
4. Odluka Vlaškog nacionalnog saveta o normiranju vlaškog jezika rumunskom književnom normom, imajući u vidu prethodne navode, ne može se smatrati korakom koji je unapredio vlašku jezičku zbilju. Međutim, ona može da se pripiše nameri da se „vlaški etnički entitet“ preimenuje u „rumunsku nacionalnu manjinu“. Rečju, tu se upalo u zamku jedne nepotrebne politizacije, možda po željama sa strane, koja ništa ne rešava na vlaškoj strani, ali mnogo toga komplikuje.
Među onima koji su olako doneli ovu odluku većina njih ne govori i piše rumunskom normom, niti vladaju fondom od oko 6000 reči/pojmova iz vlaškog iz one prvobitne zajedničke baze od 30,29 - 54,97 %.
5. Ova tema očito ne može da se prepusti samo formalnim lingvistima. Kako se o nekim drugim temama običajavalo da se kaže – i narod se pita. Po konkretnoj temi - znalci jezika iz naroda mora da se pitaju.
Svakako da treba ukazati još na jednu nespornu mogućnost. Rumunski jezik na individualnom planu treba i učiti i znati po sopstvenom izboru pojedinaca koji žele da koriste jedno bogato pisano kulturno nasleđe na veoma bliskom jezičkom iskazu. Tako će se doći i do mnogih izvora koji se direktno ili indirektno odnose na temu o kojoj se ovde raspravlja. Možda i do inspiracije za jezički razvoj poput problematike formiranja i primene prefiksa i sufiksa u vlaškom jeziku.