Dalja radikalizacija manjinskog pitanja u Srbiji i ugrožavanje autonomije Vojvodine kao neželjene posledice Briselskog sporazuma Centar za razvoj civilnog društva (CRCD) nastavlja da upozorava na rizične i destabilizujuće posledice Briselskog sporazuma, koji je po raširenom mišljenju u javnosti bio neminovan. CRCD se ne izjašnjava protiv sporazuma Beograda i Prištine, ali smatra za svoju profesionalnu obavezu da nastavi da upozorava na rizične posledice primene principa etničke segregacije i stvaranja teritorijalne autonomije Srba na severu Kosova.
Dobre namere beogradske vlade i međunarodne zajednice moraju da računaju i na sledeće neželjene posledice:
1. Stanovnici enklava na Kosovu podržali su, za razliku od svojih sunarodnika sa severa Kosova, Briselski sporazum. Etnički Srbi iz Kosovskog Pomoravlja (opštine Kosovska Kamenice, Gnjilane i Vitina) nisu se odredili prema njemu, a u pitanju je najbrojnije teritorijalno koncentrisano srpsko stanovništvo (oko 40 hiljada ljudi) na području Kosova. Teritorijalna autonomija za njih predstavlja rizik od nedobrovoljnih migracija, pošto ostaju sve manja manjina u homogenom albanskom okruženju kojim se Briselski sporazum ne bavi.
2. Evidentna je radikalizacija elite mađarske nacionalne manjine, najbrojnije nacionalne manjine u Srbiji van Kosova. Predsednik parlamentarne stranke Saveza vojvođanskih Mađara (SVM), g. Pásztor István, izjavio je 27. aprila 2012. da ta stranka neće podržati Predlog deklaracije o zaštiti ustavnih i zakonskih prava Vojvodine, ukoliko u njoj ostane sporna rečenica koja govori o tome da je Vojvodina deo Srbije, jer su građani pokrajine tako odlučili.
G. Pásztor je za Magyar Szó izjavio da je neprihvatljiva ona formulacija koji govori o tome da su građani Vojvodine odlučili da ona bude u sastavu Srbije: “Kada je ta odluka doneta, 1919. godine, Mađari i Nemci, kao gubitnici Prvog svetskog rata, u njoj nisu mogli da učestvuju. Bili su isključeni iz tog procesa“.
G. Pásztor ovde zanemaruje činjenicu da je Vojvodina ušla u sastav Srbije u okviru Demokratske Federativne Jugoslavije slobodnom odlukom svojih građana, donetom na osnovu prava na opredeljivanje kojeg su oni stekli u borbi protiv fašizma. Osnova za ulazak Vojvodine u sastav Srbije ne potiče, dakle, iz 1918, nego iz 1945.
Predsednik Nacionalnog saveta Mađara Korhecz Tamás izjavio je 28. aprila 2013. da one stranke kojima smetaju nadležnosti tog nacionalnog saveta, a istovremeno najglasnije zahtevaju što širu autonomiju za kosovske Srbe, imaju "dvojna merila". Prema vesti agencije Beta, dr Korhecz je izjavio da su zahtevi građana srpske nacionalnosti za samoupravu potpuno osnovani kako u Hrvatskoj, kako u Bosni i Hercegovini, kako na Kosovu, jer "principe treba poštovati". Prema njegovim rečima, "onaj koji smatra da je u interesu ravnopravnosti i očuvanja identiteta potrebna autonomija, verodostojan je jedino ukoliko drži da njegov stav valja dosledno primenjivati, počev od Baskije, preko vojvođanskih Mađara, sve do kosovskih Srba“.
Korheczova argumentacija ukazuje na sasvim mogući zaokret SVM ka zahtevu za terorijalnom autonomijom Mađara na severu Vojvodine, koja predstavlja jedan od ciljeva ove stranke izražen u njenom programu. Podsećamo da se predsednik SVM g. Pásztor na skupu mađarskih vođa iz Vojvodine, Rumunije i Slovačke u Martelju (Mártély) u Mađarskoj, 23. marta 2013, po prvi put založio za mađarsku teritorijalnu autonomiju u Vojvodini. Takav zahtev SVM nije do sada iznosio u vojvođanskoj javnosti, već su se za njega zalagale ostale mađarske stranke: Demokratska zajednica vojvođanskih Mađara, Demokratska stranka vojvođanskih Mađara, Građanski savez Mađara i Pokret mađarske nade..
Teritorijalna autonomija Mađara u Vojvodini po uzoru na autonomiju Srba na severu Kosova značila bi dalje urušavanje građanske osnove autonomije Autonomne pokrajine Vojvodine i izazvala bi migracije etnički mađarskog stanovništva na sever Vojvodine, a srpskog na njen jug, sa svim destabilizujućim posledicama. Ona bi bitno oslabila osnovu autonomije Autonomne pokrajine Vojvodine, koja je zasnovana na istorijskom i građanskom, a ne na etničkom principu.
3. Kada su u pitanju dešavanja vezana za Sandžak, CRCD upozorava da se ambasador SAD u Srbiji, g. Kirby, 26. aprila 2013. sastao sa predsednikom otcepljenog dela Bošnjačke demokratske zajednice i poslanikom u republičkom parlamentu g. Emirom Elfićem i da je sa njim razgovarao o situaciji u Sandžaku. G. Elfić je 14. marta 2013. zatražio recipročna prava Sandžaka u odnosu na prava Zajednice srpskih opština na severu Kosova.
4. Kada su u pitanju dešavanja vezana za Istočnu Srbiju i za prava vlaške nacionalne manjine, Vlada Srbije je tokom februara i marta 2013, pripremajući se za pregovore koji su doveli do Briselskog sporazuma, prihvatila zahteve Rumunije za uvođenjem nastave na rumunskom jeziku u ovom regionu. Gđa Vesna Fila, pomoćnica ministra prosvete, izjavila je 8. februara 2013. da je spremno uvođenje rumunskog jezika u škole u Kladovu, Boru i Zaječaru. Gđa Gordana Stamenić, državna sekretarka u Ministarstvu pravde i državne uprave i koopredsedavajuća u Međuvladinoj mešovitoj komisiji za nacionalne manjine Srbije i Rumunije, izjavila je 18. februara 2013. da je Srbija “kao država izašla u susret svim konkretnim zahtevima rumunske i vlaške nacionalne manjine” i da će se i dalje truditi da unapredi uslove za ostvarivanje njihovih prava. Povodom ovih mera Vlade Srbije, predstavnici udruženja Vlaha “Primovera” iz Bora upozorili su 7. marta 2013. na “neravnopravan tretman većinske vlaške populacije u Istočnoj Srbiji, u odnosu na manjinu koja se na poslednjem popisu na ovom području izjasnila kao pripadnici rumunske nacionalne manjine“. Prema rečima predsednika tog udruženja g. Milivoja Janoševića, „mi ne pravimo problem zbog toga što Ministarstvo prosvete sprovodi anketu o uvođenju rumunskog jezika u škole u Istočnoj Srbiji, ali na poslednjem popisu se u Istočnoj Srbiji kao Vlah izjasnilo 32.095 građana, dok su se svega 2.073 izjasnili kao Rumuni". G. Janošević se, prema vesti agencije Beta, zapitao da li Srbija "popušta" pred EU, izjednačavajući Vlahe i Rumune.
CRCD podržava Briselski sporazum, ali nastavlja da prati posledice njegove primene po obim nadležnosti autonomije Vojvodine, teritorijalno uređenje Republike Srbije, poštovanje odredbi sadržanih u njenom Ustavu, i nipošto ne na poslednjem mestu, po stabilnost međunacionalnih odnosa i stepen ostvarivanja prava pripadnika nacionalnih manjina.
28. april 2013
Snežana Ilić
izvršna direktorka
Centar za razvoj civilnog drustva
Center for Development of Civil Society
Makedonska 11, Zrenjanin
tel/fax: 023 511 066
e-mail:
[email protected],
[email protected] www.cdcs.org.rs
