VLASI 02.09.2014Jedan narod, dva jezika, više običajaPoreklo Vlaha predstavlja nepoznanicu čak i samim pripadnicima ove etničke grupe. Istoričari i etnolozi nude različite verzije.Pripadnici vog naroda ne samo što govore dva jezika, već i neguju bogatu kulturnu baštinu. Smatra se da su preci Vlaha romanizovani stanovnici Transilvanije (u današnjoj Rumuniji), koja je od Ugrira (današnjih Mađara) kasnije osvojena. Srbija je u to vreme – sve do sredine XIX veka – bila deo osmanskog carstva. Preci današnjih Vlaha živeli su na severu, pod vlašću ugarskih kraljeva, kasnije habsburške monarhije. Naseljavanje Vlaha u današnju Srbiju bilo je podsticano od strane austrijskog dvora.
„Na osnovu istorijskih izvora saznajemo da su austrijski činovnici imali zadatak da od novoosvojenih krajeva, posebno Srbije, stvore dodatni izvor za finansijsko i vojno jačanje habsburške monarhije. Pored toga su ove oblasti i stanovništvo, koje je bilo u potpunosti odano novoj vlasti, trebale dodatno privući preostalo hrišćansko stanovništvo koje je još uvek živelo pod turskom vlašću“, objašnjava etnolog Paun Durlić. Sam naziv „Vlasi“ potiče od reči „Wallach“, kojim su Germani označavali romansko stanovništvo.
Gde se mogu sresti Vlasi? Poslednji popis stanovništva sproveden od strane srpskog Republičkog zavoda za statistiku iz 2011. godine beleži 43 095 Vlaha.
Na osnovu rezultata popisa iz 2002. godine, broj Vlaha je iznosio 40 054. Vlasi se, kao popisna kategorija, prvi put u državnoj statistici Srbije pojavljuju 1846. godine. Tadašnja državna statistika beleži 97 215 osoba vlaškog maternjeg jezika. Prećutkivanje postojanja Vlaha dostiže vrhunac 1961. godine, kada popis beeleži svega 1377 Vlaha.
Ali, čak i unutar same zajednice se primećuju razlike. Postoji stara podela na Carane (zemljoradnike) i Ungurjane (stočare). U okviru Ungurjana, koji potiču sa prostora pod vlašću nekadašnje Ugarske, postoji još jedna grupa, Munćani, koji se po dijalektu kojim govore, razlikuju od ostalih. Paun Durlić smatra da se etnička slika severoistočne Srbije iskristalisala tokom XVII i XVIII veka, nakon što su se Vlasi sa različitih područja koje danas pripadaju Rumuniji, Moldaviji, Bugarskoj i Ukrajini, doselili ovamo. Sa udelom od 47%, Ungurjani predstavljaju najbrojniju grupaciju Vlaha. U Srbiji naseljavaju prostor Homolja, Stiga i Braničeva.
Melodijski jezikPripadnike vlaške zajednice ne bi trebalo dovoditi u vezu sa Rumunima. „Vlasi nisu i nikad nisu bili Rumuni, jer Vlasi nikada nisu bili deo rumunske moderne države. Vlasi nikada nisu bili deo rumunske nacije i nikada nisu pisali književnim rumunskim jezikom. Iz toga proizilazi da su se Vlasi, u poslednjih 300 godina, gradili svoj identitet odvojeno od Rumuna, sa drugačijom etnogenezom i danas imaju sasvim drugačije potrebe u odnosu na severne susede“, naglašava „Gergina“ (vlaški izraz za Daliju) – društvo za očuvanje tradicije i kulture ovog naroda sa sedištem u Negotinu.
Usmena tradicija prenošenja jezikaI pored svega, rumunski i vlaški zvuče veoma slično, kako primećuje studentkinja sa katedre za rumunski jezik u Beogradu, Una Vasiljević, takođe vlaškog porekla.
„Rumuni se do određene mere mogu sporazumeti sa Vlasima. Osnovna razlika je što vlaški postoji samo u usmenoj formi i da se pomoću tradicije usmenog prenošenja sačuvao stotinama godina. Rumunski je, za razliku od vlaškog, pravi jezik, sa književnom normom, gramatikom i literaturom starom nekoliko stoleća“. Naša sagovornica ističe da Vlasi imaju običaj da „rumunizuju“ određene srpske reči. „Na primer ne upotrebljavaju rumunski izraz „‘înțeleg“ za „razumeti“, nego govore „razumješć“, tj. srpska reč u njihovoj upotrebi zvuči rumunski“. Ona naglašava da je vlaški izgovor mekši, jer su u upotrebi često „ć“ i meko „š“ kao i „đnj“ i „mnj“.
Uprkos brojnim predrasudama, Vlasi su ostali verni svojim korenima. Svakodnevno negujući i obogaćujući svoju kulturnu baštinu, oni pokušavaju da sačuvaju svoju posebnost. To ne čine samo u praksi, koja se prenosila sa kolena na koleno, već i u sferi nauke i kulture.
Ono što je od svega najvažnije je da ovaj narod neguje svoju dušu, koja je vesela i puna temperamenta baš poput vlaškog kola.
Sandra Radovanović / KOSMO
Izvor:
http://www.kosmo.at/news/Ein-Volk-zwei-Sprachen-viele-Braeuche?fb_action_ids=10204813797128585&fb_action_types=og.likes&fb_source=other_multiline&action_object_map=%5B735125056566074%5D&action_type_map=%5B%22og.likes%22%5D&action_ref_map=%5B%5D
Magazin "KOSMO 9/2014 IZDANJE BR.56"
http://www.kosmo.at/0914